HR, 08-02-2002, nr. C00/135HR

In cassatie kan worden uitgegaan van de feiten die de Rechtbank in rov. 6 van het bestreden vonnis heeft vastgesteld.

[Eiser] is van 18 mei 1992 tot 11 oktober 1997 bij [verweerster] in dienst geweest als internationaal chauffeur.

Op deze arbeidsverhouding zijn van toepassing de collectieve arbeidsovereenkomst voor het beroepsgoederenvervoer en vanaf 1 januari 1997 de collectieve arbeidsovereenkomst Goederenvervoer Nederland. Deze laatste wordt hierna aangeduid als de CAO.

In de arbeidsovereenkomst d.d. 18 mei 1992 is in artikel 8 opgenomen: "de bij de werkgever vigerende bedrijfsinstructies zijn werknemer bekend en worden door hem onvoorwaardelijk geaccepteerd".

Op 28 maart 1993 heeft [eiser] getekend voor ontvangst van een wijziging in het chauffeurshandboek.

Het handboek chauffeur van [verweerster] vermeldt, voorzover van belang: "Mocht u van mening zijn dat [verweerster] op de dagstaat onjuiste correcties heeft aangebracht, dan bestaat de mogelijkheid hierover met [verweerster] te overleggen. U dient in dat geval binnen twee weken na ontvangst van de door [verweerster] gecorrigeerde dagstaat gemotiveerd uw bezwaren aan [verweerster] kenbaar te maken. Uw eventuele bezwaren, ingediend meer dan twee weken na loonafrekening, worden niet meer in behandeling genomen."

Bij brief van 26 september 1997 heeft [eiser] via zijn vakorganisatie geprotesteerd tegen de door [verweerster] toegepaste correcties en achterstallig loon gevorderd vanaf 1 januari 1997.

[Eiser] heeft bij dagvaarding van 17 februari 1998 gevorderd dat de Kantonrechter te Enschede [verweerster] veroordeelt tot betaling van ƒ 3.195,97 (!) aan achterstallig salaris, te vermeerderen met wettelijke verhoging, buitengerechtelijke incassokosten en wettelijke rente.1.

Kennelijk ter onderbouwing van zijn vordering heeft [eiser] gesteld dat [verweerster] het loon van [eiser] berekent op basis van door hem ingevulde urenverantwoordingsstaten en dat zij zonder overleg geregistreerde diensturen heeft geschrapt (dagvaarding onder 4). Als productie heeft [eiser] een specificatie van zijn vordering overgelegd.

[Verweerster] heeft bij cva aangevoerd dat [eiser] eerst op 26 september 1997 aanspraak heeft doen maken op beweerdelijk te weinig betaald loon.

Bovendien kan [eiser] geen aanspraak meer doen gelden op het door hem geclaimde bedrag omdat het chauffeurshandboek van [verweerster] onverbrekelijk deel uitmaakt van de tussen partijen gesloten arbeidsovereenkomst. In dat handboek is, volgens de cva, bepaald dat [eiser] binnen twee weken na ontvangst van de door [verweerster] gecorrigeerde dagstaat2. bezwaren kenbaar kan maken en dat bezwaren die eerst na die reclametermijn worden ingediend niet meer in behandeling worden genomen (blz. 2). Die termijn van twee weken dient te worden beschouwd als vaststellingsovereenkomst (blz. 3).

De termijn van twee weken om te reclameren is volgens [verweerster] ingevoerd omdat het in het verleden is voorgekomen dat chauffeurs op onjuiste wijze declareerden. Omdat ieder toezicht tijdens de diensttijd ontbreekt, is de correctiemogelijkheid ingevoerd (blz. 3).

Bij cvr heeft [eiser] de salarisstroken van januari t/m juli 1997 alsmede de urenverantwoordingsstaten per dag als productie overgelegd. Hij heeft gesteld dat [verweerster] de toepasselijke CAO-bepalingen heeft overtreden door zich niet te houden aan de hierin beschreven wijze van loonberekening. In artikel 23 lid 2 sub a van de CAO is bepaald dat alle diensturen worden uitbetaald onder aftrek van de in het Rijtijdenbesluit voorgeschreven pauzetijden en de aaneengesloten rust (onder 3). De wijze waarop [verweerster] correcties heeft uitgevoerd is, volgens [eiser], volkomen willekeurig en miskent het Rijtijdenbesluit. Hij werkt dat uit aan de hand van een aantal voorbeelden (onder 6-10).

[Eiser] heeft voorts aangegeven dat hij "bij iedere salarisronde" heeft geprotesteerd tegen de eenzijdige correctie. Hij werkt dit nader uit door te stellen dat hij zulks zou hebben gedaan "na ontvangst van zijn salarisstrook met daaraan gehecht de urenverantwoordingsstaten". Een dialoog was niet mogelijk (onder 11). Verderop "stelt hij zich op het standpunt" binnen twee weken te hebben geprotesteerd (onder 15).

Ten aanzien van de onderhavige bepaling uit het chauffeurshandboek heeft [eiser] betwist dat zij "zonder meer van toepassing zou zijn op onderhavige arbeidsovereenkomst". "(N)iet zonder meer [kan] worden aangenomen dat [eiser] met (lees:) de hiervoor weergegeven bepaling heeft ingestemd." De bepalingen inzake de reclametermijn van twee weken impliceren een aanvulling op artikel 23 van de CAO; een dergelijke afwijking kan slechts uitdrukkelijk geschieden, doch daarvan is hier geen sprake (onder 14).

[Verweerster] heeft bij cvd vooreerst aangevoerd dat de door [eiser] overgelegde staten eerst in het kader van deze procedure zijn vervaardigd (blz. 2).

Op basis van ervaring weet zij hoe lang bepaalde werkzaamheden vergen. Wordt aanzienlijk meer opgevoerd dan corrigeert zij de opgave wanneer door de werknemer voor de afwijking geen verdere uitleg wordt gegeven (blz. 3).

[Verweerster] heeft uitdrukkelijk betwist dat door [eiser] zou zijn geprotesteerd binnen twee weken na de vaststelling van de urenverantwoording (blz. 4).

Bij akte heeft [eiser] de onder 2.9.1 genoemde suggestie van [verweerster] van de hand gewezen. Hij heeft vervolgens nog een kopie van zijn arbeidsovereenkomst in het geding gebracht en gesteld dat hierin niet wordt verwezen naar de toepasselijkheid van een "zogenaamd" chauffeurshandboek.

De Kantonrechter te Enschede heeft bij tussenvonnis van 18 maart 1999 overwogen dat de overgelegde arbeidsovereenkomst tussen partijen in artikel 8 voldoende aanknopingspunten biedt om de conclusie te kunnen dragen dat het door [verweerster] gehanteerde chauffeurshandboek deel uitmaakt van de arbeidsovereenkomst (rov. 7).

Voorts heeft de Kantonrechter overwogen dat [verweerster] bewijs dient bij te brengen van haar stelling dat [eiser] niet binnen de daarvoor geldende termijn heeft geprotesteerd tegen de gecorrigeerde dagstaten, zulks "in overeenstemming met de geest en strekking van het arbeidsrecht, zoals dat in Nederland geldt" (rov. 9).

[Verweerster] heeft hoger beroep ingesteld en een grief geformuleerd tegen de overweging waarbij haar bewijs is opgedragen. In cassatie speelt deze kwestie geen rol meer.

[Eiser] heeft onder aanvoering van één grief incidenteel geappelleerd tegen de hiervoor onder 2.12 weergegeven overweging van de Kantonrechter.

In het incidenteel appèl heeft [eiser] uiteengezet dat artikel 8 van de arbeidsovereenkomst spreekt van "bedrijfsinstructies" als interne voorschriften (in de zin van artikel 7A:1639b (oud) BW) en dat hiermee geen aanvullende arbeidsvoorwaarden beoogd zijn. Hij heeft deze instructies niet bij zijn indiensttreding ontvangen (blz. 2).

Voorts heeft hij gesteld dat hem bij zijn indiensttreding geen chauffeurshandboek ter hand is gesteld en dat evenmin is overeengekomen dat dit deel uitmaakt van de arbeidsovereenkomst. Uit niets blijkt dat het in 1992 al bestond en evenmin is duidelijk of het sedertdien is gewijzigd (blz. 3). Sprake is van een "zuiver (eenzijdige) instructie" van [verweerster] (blz. 5).

De formulering van het beding houdt, volgens [eiser], niet meer in dan "de blote mededeling (...) dat hij ([eiser]) er rekening mee moet houden dat hij in principe geen reactie meer krijgt van de werkgever". Dat loonaanspraken zouden vervallen, staat nergens (blz. 5). Bovendien werd door [eiser] nimmer aangegeven wanneer de staten werden geretourneerd (blz. 6).

[Eiser] heeft betoogd dat [verweerster] heeft gehandeld in strijd met artikel 23 lid 2 a van de CAO nu zij meer uren van de urenverantwoordingsstaat heeft geschrapt dan toelaatbaar is krachtens de CAO (blz. 6). Zijns inziens heeft [verweerster] voorts gehandeld in strijd met artikel 23 lid 2 onder b, e, f en g en h CAO (blz. 6/7).

[Eiser] schetst ten slotte een beeld van willekeur, dreigementen en repercussies ingeval van tegenspraak (blz. 8). [verweerster] heeft dit bij mva afgedaan als "moddergooien".

Bij mva in het incidenteel appèl heeft [verweerster] betwist dat in het chauffeurshandboek aanvullende arbeidsvoorwaarden worden geregeld. Het chauffeurshandboek berust op het aan de werkgever toekomende instructierecht (blz. 2). Als productie heeft [verweerster] de inhoudsopgave van het handboek chauffeur overgelegd zomede een kopie van een onder meer door [eiser] ondertekende verklaring dat hij wijzigingen van het handboek in 1993 heeft ontvangen (prod. 2).

[Verweerster] heeft bovendien ontkend dat sprake is van schending van artikel 23 van de CAO. In die bepaling is volgens [verweerster] aan de werkgever een correctiemogelijkheid toegekend om misbruik door chauffeurs tegen te gaan (blz. 3).

De Rechtbank heeft bij vonnis van 12 januari 2000 de grief van [eiser] in het incidenteel appèl ongegrond geoordeeld. Zij heeft daartoe in rov. 11 overwogen dat, hoewel in de arbeidsovereenkomst niet met zoveel woorden naar het chauffeurshandboek wordt verwezen, artikel 8 van de arbeidsovereenkomst voldoende aanknopingspunten biedt om de conclusie te kunnen dragen dat het handboek daarvan deel uitmaakt. De Rechtbank vervolgt:

Vervolgens overwoog de Rechtbank:

De Rechtbank heeft aldus de incidentele grief ongegrond geoordeeld. In het principaal appèl heeft zij het vonnis van de Kantonrechter vernietigd. Naar haar oordeel rust de bewijslast op [eiser] (rov. 14). Zij heeft de zaak naar de Kantonrechter verwezen.

[Eiser] heeft tijdig cassatieberoep ingesteld.4. Tegen [verweerster] is verstek verleend. Het beroep is schriftelijk toegelicht; blijkens de rolkaart door mr Schenck, doch volgens de s.t. door mrs Gassler en Van Oven. Vanwege deze onduidelijkheid spreek ik hierna slechts van de s.t.

In een inleiding klaagt de s.t. erover dat [verweerster] zich slechts in algemene termen heeft uitgelaten over de door haar toegepaste correcties. De rechter wordt verweten zich om deze kwestie niet te hebben bekreund (onder 36/37). Dit betoog is feitelijk juist, maar m.i. in dit stadium van het geding prematuur. In de benadering van de Rechtbank komt deze kwestie - waarvoor door [eiser] in feitelijke aanleg weinig aandacht is gevraagd - mogelijk nimmer aan de orde. Bij die stand van zaken valt het zeker te billijken dat zij er vooralsnog niet op is ingegaan.

Onderdeel 1 van het middel bestrijdt rov. 11 van het vonnis. Het betoogt dat de Rechtbank heeft overwogen dat onder "bedrijfsinstructies" in artikel 8 van de arbeidsovereenkomst te verstaan zijn: voorschriften als bedoeld in artikel 7:660 BW. Nu het "chauffeurshandboek" bestaat uit dergelijke bedrijfsinstructies en [eiser] het handboek heeft geaccepteerd, is het gehele handboek onderdeel gaan uitmaken van de arbeidsovereenkomst.

De Rechtbank heeft daarmee, volgens het onderdeel, miskend dat voorschriften als bedoeld in artikel 7:660 BW nog niet ten gevolge van de enkele acceptatie ervan door de werknemer onderdeel gaan uitmaken van de bedongen arbeidsvoorwaarden en dat een bepaling als de onderhavige bezwaartermijn niet zonder meer op de voet van artikel 7:660 BW aan de werknemer opgedrongen kan worden. Zulks al helemaal niet gezien de ingrijpende gevolgen voor de werknemer.

Bij de bespreking van het onderdeel zij vooropgesteld dat de klacht zich in wezen richt tegen de uitleg die de Rechtbank heeft gegeven aan artikel 8 van de arbeidsovereenkomst. Aangezien deze uitleg goeddeels van feitelijke aard is, onttrekt hij zich ook grotendeels aan toetsing in cassatie.5.

De klacht mist overigens feitelijke grondslag; zij veronderstelt ten onrechte dat de Rechtbank het oog heeft gehad op voorschriften in de zin van artikel 7:660 BW.

De Rechtbank heeft evenwel klaarblijkelijk overwogen dat het chauffeurshandboek geïncorporeerd6. is in de individuele arbeidsovereenkomst tussen [eiser] en [verweerster] door middel van het bepaalde in artikel 8 van de schriftelijke arbeidsovereenkomst.

De Rechtbank heeft dit toegelicht door mede ("Dit ook...") te verwijzen naar een gelijkenis tussen de inhoudsopgave van het handboek en de tekst van artikel 8 van de arbeidsovereenkomst. Hierbij gaat het om het woord "bedrijfsinstructies" in artikel 8 en voorschriften - die deel uitmaken van de bedrijfsinstructies - die blijken uit de inhoudsopgave van het handboek.

Naar ik begrijp heeft de Rechtbank mede in dit verband aandacht gevraagd voor de omstandigheid dat [eiser] heeft getekend "voor ontvangst" van de wijziging van 1993. Aldus heeft zij tot uitdrukking gebracht dat [eiser], door bedoelde incorporatie, ook aan toekomstige wijzigingen is gebonden. Dat is, naar de Rechtbank kennelijk7. en met juistheid heeft overwogen, wél mogelijk bij incorporatie, maar niet bij veronderstelde toepasselijkheid van art. 7:660 BW.8.

Het oordeel van de Rechtbank, begrepen als zojuist vermeld, is niet onbegrijpelijk zodat ook de subsidiaire klacht van het onderdeel faalt.9. Daaraan doet niet af dat [verweerster] wellicht een andere mening is toegedaan (zie onder 2.18); daaromtrent houdt het onderdeel immers niets in.

Het onderdeel vertolkt nog een motiveringsklacht voor het geval de onder 3.2 vermelde lezing onjuist zou zijn, hetgeen als gezegd m.i. het geval is. Deze klacht faalt omdat de Rechtbank m.i. toereikend heeft gemotiveerd waarom het onderhavige beding is geïncorporeerd in de arbeidsovereenkomst. Of dat oordeel rechtens juist is, mede in het licht van de consequenties voor [eiser], kan blijven rusten. Daarop is het middel immers niet toegespitst.

Onderdeel 2 richt zich tegen de laatste alinea van rov. 11, waarin de Rechtbank heeft overwogen dat zij voorbij gaat aan de stelling van [eiser] dat hij niet bekend was met de voorschriften in het handboek. Het onderdeel klaagt erover dat de Rechtbank aldus blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting, althans haar vonnis onvoldoende begrijpelijk heeft gemotiveerd.

In de eerste plaats wijst het onderdeel er op dat een hoger beroep er mede toe dient misslagen te herstellen.

Beantwoording van de vraag of [eiser] al dan niet bekend was met de voorschriften in het handboek is in beginsel aan de feitenrechter voorbehouden.10. De motivering van het oordeel van de Rechtbank dat zij voorbij gaat aan de stelling van [eiser] dat hij niet bekend was met de voorschriften in het handboek - een motivering die op drie zelfstandige dragende pijlers berust - is niet onbegrijpelijk.

Hierbij moet nog worden bedacht dat [eiser] zelf heeft aangegeven dat hij telkens zou hebben geprotesteerd (zie onder 2.7)11. en dat hij in prima een nogal versluierende formulering heeft gekozen (zie onder 2.8). Ook de omstandigheid dat hij voor ontvangst van de wijziging heeft getekend, staat redelijkerwijs vast (dat sprake zou zijn van een vervalste handtekening is niet aangevoerd).

Ik wil best toegeven dat de enkele - niet geheel duidelijke - verwijzing naar het herhaaldelijk protesteren mogelijk een ontoereikende motivering zou zijn. Maar de Rechtbank somt verschillende factoren op. Zeker in onderlinge samenhang kunnen zij het oordeel van de Rechtbank dragen.

Ook juist is dat [eiser] zich niet meer over prod. 2 bij de mva in het incidenteel appèl12. heeft uitgelaten (hij had dat wel kúnnen doen, maar hij behoefde het niet te doen). De relevantie hiervan is mij intussen niet duidelijk. Immers wordt in cassatie niet bestreden dat [eiser] in 1993 voor ontvangst van een wijziging van het handboek heeft getekend, zoals de Rechtbank als feit heeft vastgesteld (zie onder 1.5). Wanneer dit feit onjuist was, dan zou daartegen ongetwijfeld de klacht zijn gericht dat de Rechtbank niet had mogen afgaan op een stelling waarop [eiser] niet meer behoefde te reageren. Nu in cassatie van dit feit moet worden uitgegaan, kan het ook als een van de fundamenten dienen van het oordeel van de Rechtbank.

Alvorens onderdeel 3 te bespreken, besteed kort ik aandacht aan de vraag om welke CAO het in cassatie gaat.

Het onderdeel gaat uit van toepasselijkheid van de CAO Goederenvervoer Nederland. In de s.t. onder 3 wordt evenwel, naar ik begrijp, betoogd dat er in cassatie van kan worden uitgegaan dat de CAO voor het Beroepsgoederenvervoer (kennelijk: 1998) over de weg en de verhuur van mobiele kranen van toepassing is.13. De s.t. verwijst daarbij naar diverse vindplaatsen in de gedingstukken waar [eiser] dit heeft gesteld. Met juistheid wordt betoogd dat [verweerster] deze stelling niet heeft weersproken.

De Rechtbank heeft vastgesteld dat tussen partijen vanaf 1 januari 1997 de CAO Goederenvervoer Nederland geldt (zie hierboven onder 1.3). Het middel klaagt hierover niet. Daarom moet in cassatie van toepasselijkheid van die CAO worden uitgegaan.

Mogelijk moet worden aangenomen dat de s.t. de - in de ogen van de steller(s), naar valt aan te nemen, niet langer zinvolle14. - klacht over de CAO Goederenvervoer Nederland heeft ingetrokken. In dat geval behoeft de klacht geen bespreking meer. Ik houd het er evenwel voor dat de s.t. dit niet beoogt.

Ik kom dan te spreken over onderdeel 3 ten gronde. Het komt op tegen rov. 12 waarin de Rechtbank heeft overwogen dat de bepaling in het handboek dat binnen twee weken na ontvangst van de gecorrigeerde dagstaten geprotesteerd moet worden, niet in strijd met de CAO is omdat een dergelijke bepaling slechts een aanvulling vormt.

Het onderdeel klaagt erover dat deze overweging in strijd is met artikel 23 lid 2 sub a van de CAO en artikel 12 Wet CAO. In artikel 23 lid 2 sub a CAO staat dat

Artikel 12 Wet CAO15. bepaalt dat elk beding tussen een werkgever en een werknemer, strijdig met een collectieve arbeidsovereenkomst door welke zij beiden gebonden zijn, nietig is en dat in plaats van het nietige beding de CAO-bepalingen gelden. Niettegenstaande de anders suggererende tekst van het tweede lid van art. 12, blijkt reeds uit de wetsgeschiedenis dat het gaat om "absolute nietigheid".16.

Volgens vaste rechtspraak van Uw Raad zijn voor de uitleg van een artikel uit de CAO de bewoordingen daarvan, gelezen in het licht van de gehele tekst van de CAO, in beginsel van doorslaggegevende betekenis.17. Het onderdeel klaagt niet over de door de Rechtbank gehanteerde interpretatiemethode.

Het onderdeel faalt reeds omdat de CAO Goederenvervoer Nederland 1997-1998, voorzover ik heb kunnen nagaan, niet algemeen verbindend is verklaard (en ook niet algemeen verbindend is geweest)18.. Deze CAO is dus geen recht in de zin van artikel 99 Wet RO.19. De uitleg die de Rechtbank er aan heeft gegeven, is in cassatie slechts zeer beperkt toetsbaar.20. Die uitleg is m.i. allerminst onbegrijpelijk. Ik veroorloof mij te verwijzen naar mijn conclusie van heden in de zaak [...]/[...], rolnr. C 00/134 onder 3.16 e.v.

Bij dit laatste stip ik nog aan dat het onderdeel een enigszins andere invalshoek kiest dan de zojuist genoemde zaak. Daaraan komt m.i. geen doorslaggevende betekenis toe. Immers valt of staat de gegrondheid van de klacht met de vraag of het beding dat de werknemer noopte om binnen betrekkelijk korte tijd aan de bel te trekken toelaatbaar is in het licht van het bepaalde in art. 23 lid 2 CAO.

Volledigheidshalve zij nog vermeld dat het m.i. niet ondenkbaar is dat in een concreet geval door de werkgever geen beroep op zo'n korte termijn kan worden gedaan. Ik denk daarbij aan situaties waarin de toch al korte termijn verder (aanzienlijk) wordt bekort omdat a) de werknemer voor de werkgever (of tijdens vakantie) op reis is, b) ziek is of c) tussen twee reizen door de voorkeur geeft aan sociale contacten in plaats van het nauwkeurig analyseren van eventuele verschillen tussen de door hem ingediende staten en de visie van de werkgever. Ook d) omstandigheden als hierboven onder 2.17.2 genoemd zouden, indien juist, mogelijk kunnen rechtvaardigen dat de werkgever de werknemer niet aan de termijn kan houden.

In feitelijke aanleg zijn omstandigheden als zojuist onder a) - c) vermeld niet ter sprake gekomen; in cassatie is de sub d) gememoreerde omstandigheid niet aan de orde gesteld. Onderdeel 4 roert (mogelijk) de onder c) vermelde omstandigheid aan; zie daaromtrent onder 3.25.3.

In de tweede plaats verwijt het onderdeel de Rechtbank te hebben overwogen zoals zij in rov. 12 heeft gedaan; aldus zou zij artikel 12 Wet CAO hebben geschonden. Aangenomen zal mogen worden dat deze klacht uitgaat van de veronderstelling dat sprake is van een algemeen verbindend verklaarde CAO.

Een CAO geldt, los van eventuele algemeen verbindend verklaring die hier niet aan de orde is, ingeval - kort gezegd - werknemer en werkgever beide lid zijn van een CAO-partij.21.

De Rechtbank heeft niets vastgesteld omtrent een eventueel lidmaatschap van partijen van een werknemers- of werkgeversvereniging.22. Het middel noch de s.t. besteden aan de kwestie aandacht. Het zou een onderzoek van feitelijke aard vergen om te kunnen vaststellen of de CAO op de hier bedoelde grond tussen partijen geldt. Voor een dergelijk onderzoek is in cassatie geen plaats.

Wanneer - zoals in casu zal moeten worden aangenomen - geen sprake is van een algemeen verbindend verklaarde CAO en de CAO-bepalingen evenmin op de zojuist genoemde grond toepasselijk zijn, dan kunnen zij tussen partijen uitsluitend gelden op grond van een tussen hen gemaakte afspraak, zoals bijvoorbeeld de individuele arbeidsovereenkomst. In dat geval is afwijking van de CAO-bepalingen (vanzelfsprekend) mogelijk.23.

Het onderdeel loopt ook hierop stuk.

Onderdeel 4 kant zich tegen rov. 12 waarin de Rechtbank overweegt dat, indien niet binnen twee weken wordt gereclameerd, de hoogte van de loonaanspraak tussen partijen vaststaat.

Het onderdeel verwijt de Rechtbank vooreerst het betoog van [eiser] te hebben gepasseerd dat de bepaling van de bezwaartermijn (hierboven onder 1.6 geciteerd) niet betekent dat [eiser] op straffe van verval van zijn loonaanspraken gehouden was binnen de gestelde termijn van twee weken zijn bezwaren kenbaar te maken.

Voorts klaagt het onderdeel over de uitleg die de Rechtbank aan de bezwaartermijn heeft gegeven. Uit de zinsnede dat bezwaren "niet meer in behandeling genomen" worden, valt niet met voldoende duidelijkheid af te leiden dat overschrijding van de termijn gesanctioneerd wordt met verval van loonaanspraken. In dat verband wordt aangedrongen dat aan een beding dat zodanig verstrekkende gevolgen heeft als het verval van loonaanspraken hoge eisen op het stuk van duidelijkheid moeten worden gesteld.

Meer specifiek kant het onderdeel zich nog tegen der Rechtbank overweging dat zij de bezwaartermijn "ook niet onredelijk" acht. In dat verband wordt onder meer geattendeerd op de omstandigheid dat de bepaling "zo al, slechts als onderdeel van "bedrijfsinstructies" aan [eiser] kenbaar is gemaakt" en op de gebruikelijke lange werktijden van personen als [eiser].

De eerste klacht van het onderdeel faalt omdat de bestreden overweging - naar ook voortvloeit uit de onder 3.25.2 weergegeven klacht - moeilijk anders valt te begrijpen dan een verwerping van het door het onderdeel bedoelde betoog van [eiser]. Ten overvloede: de Rechtbank was niet gehouden expliciet op dit betoog van [eiser] te responderen.24.

Volgens de s.t. (onder 44) moeten in casu de regels voor uitleg van een CAO-bepaling worden gevolgd. Omdat het hier niet gaat om een CAO-bepaling deel ik die opvatting niet. Het is bovendien de vraag of [eiser] bij een letterlijke interpretatie wel het meeste garen zou spinnen.

De slotklachten van het onderdeel (3.25.2 en 3.25.3) lenen zich voor gezamenlijke bespreking. Als hoofdregel geldt dat de uitleg van wilsuitingen van feitelijke aard is. Dat brengt mee dat de marges in cassatie zeer smal zijn. Hartkamp heeft verdedigd - en dat lijkt mij ook juist - dat voor een ingrijpen eerst plaats is wanneer het resultaat waartoe de feitenrechter is gekomen onjuist of onhoudbaar is; in dat geval staat de uitkomst waartoe de verwijzingsrechter moet komen in beginsel vast.25.

Het onderdeel is geheel toegesneden op de uitleg-kwestie. Niet aan de orde is of in het algemeen of onder bijzondere omstandigheden door [verweerster] beroep op het beding kan worden gedaan. Evenmin aan de orde is mogelijke onredelijk bezwarendheid. Ten slotte wordt hooguit impliciet aandacht gevraagd voor de inderdaad bijzonder korte duur van de termijn waarbinnen de werknemer moet reageren.

Het onderdeel doet - los van hetgeen onder 3.26 werd besproken - ten slotte geen beroep op stellingen die [eiser] in feitelijke aanleg heeft betrokken en waarop de Rechtbank onvoldoende zou hebben gerespondeerd. In elk geval wordt niet verwezen naar passages in de gedingstukken zodat een eventuele klacht niet zou voldoen aan de eisen van art. 407 lid 2 Rv.

Ik voor mij zou menen dat het onderdeel hierop afketst.

Niet goed duidelijk is - en door [eiser] is ook niet duidelijk gemaakt - wat de gewraakte bepaling anders zou kunnen of moeten betekenen.26. De interpretatie die de Rechtbank daaraan heeft gegeven is daarom alleszins begrijpelijk.

Met de geëerde steller van het onderdeel meen ik dat men zeer wel anders kan denken over de "redelijkheid" van het beding. Hetgeen de Rechtbank daaromtrent in rov. 12 te berde brengt is klaarblijkelijk (m.i. een niet aanstonds gelukkig) obiter dictum of een antwoord op de beweerde strijd met de CAO. Voor de uitleg doet het er weinig toe. Daarop stuit de onder 3.25.3 genoemde klacht af.

Conclusie

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

Advocaat-Generaal