HvJ EU, 26-11-2013, nr. C-40/12 P

Met haar eerste middel geeft rekwirante te kennen dat het Gerecht blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting door geen consequenties te trekken uit de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon op 1 december 2009, en meer bepaald artikel 6 VEU, dat aan het Handvest dezelfde juridische waarde toekent als aan de Verdragen. Het Gerecht is eraan voorbij gegaan dat dit een nieuw gegeven in de zin van artikel 48, lid 2, eerste alinea, van zijn Reglement voor de procesvoering is en dat deze omstandigheid het voor rekwirante mogelijk maakte om hangende het geding een nieuw middel voor te dragen, ontleend aan de door artikel 48 van het Handvest gewaarborgde onschuldpresumptie. Volgens rekwirante vormt het vermoeden op basis waarvan aan de moedermaatschappij die 100 % van het kapitaal van een dochteronderneming in handen heeft, het inbreukmakend gedrag van laatstgenoemde kan worden toegerekend, namelijk een vermoeden van schuld dat onverenigbaar is met het Handvest.

De Commissie antwoordt hierop dat het middel te algemeen is, omdat het niet uitlegt waarom de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon een nieuw rechtspunt zou zijn, en dat dit middel dus ongegrond is.

Om te beginnen moet worden vastgesteld dat rekwirante in haar hogere voorziening niet aanvoert dat zij in haar inleidend verzoekschrift enige verwijzing naar het Handvest had opgenomen.

Aangaande de vraag of, zoals rekwirante stelt, de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon een gegeven is waarvan tijdens de procedure voor het Gerecht is gebleken en op die grond overeenkomstig artikel 48, lid 2, eerste alinea, van het Reglement voor de procesvoering van het Gerecht rechtvaardigt dat nieuwe middelen zijn voorgedragen, moet eraan worden herinnerd dat het Hof reeds heeft geoordeeld dat deze inwerkingtreding, waarbij het Handvest tussen het primaire Unierecht is opgenomen, niet kan worden beschouwd als een nieuw rechtspunt in de zin van artikel 42, lid 2, eerste alinea, van zijn Reglement voor de procesvoering. In die context heeft het Hof benadrukt dat het zelfs vóór de inwerkingtreding van dit Verdrag reeds meerdere malen had vastgesteld dat het recht op een eerlijk proces zoals dat met name voortvloeit uit artikel 6 van het EVRM, een grondrecht is dat door de Europese Unie als algemeen beginsel wordt geëerbiedigd krachtens artikel 6, lid 2, EU (zie met name arrest van 3 mei 2012, Legris Industries/Commissie, C-289/11 P, punt 36).

Deze door het Hof gegeven uitlegging ten behoeve van de toepassing van zijn Reglement voor de procesvoering geldt mutatis mutandis voor de toepassing van de overeenkomstige bepalingen van het Reglement voor de procesvoering van het Gerecht.

Hoe dan ook is in de rechtspraak van na de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon bevestigd dat het vermoeden dat een moedermaatschappij die het volledige of nagenoeg volledige kapitaal van haar dochteronderneming in handen heeft, daadwerkelijk beslissende invloed op deze laatste uitoefent, niet onverenigbaar is met het beginsel van de onschuldpresumptie (zie in die zin arresten van 19 juli 2012, Alliance One International en Standard Commercial Tobacco/Commissie en Commissie/Alliance One International e.a., C-628/10 P en C-14/11 P, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punten 46, 47, 108 en 113, en 18 juli 2013, Schindler Holding e.a./Commissie, C-501/11 P, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punten 108-111 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Bijgevolg moet het eerste door rekwirante ter ondersteuning van haar hogere voorziening aangevoerde middel worden afgewezen.

Met het eerste onderdeel van haar derde middel stelt rekwirante dat het Gerecht heeft verzuimd de volgens haar door de Commissie begane schending vast te stellen van haar plicht om de litigieuze beschikking te motiveren op het punt van de concrete weerslag van de inbreuk op de markt.

Rekwirante erkent dat de Commissie volgens de richtsnoeren van 1998, zoals uitgelegd door het Hof, niet verplicht is om de concrete weerslag op de markt aan te tonen wanneer de inbreuk, zoals in casu, is gekwalificeerd als zeer zwaar. Zij herinnert eraan dat het in aanmerking nemen van een dergelijke aanvullende factor, de Commissie evenwel toestaat het basisbedrag van de geldboete te verhogen.

De motivering van de litigieuze beschikking is op dit punt echter dubbelzinnig. Door de weerslag van de inbreuk grondig uiteen te zetten, hoewel zij daartoe niet verplicht was, heeft de Commissie twijfel doen ontstaan over de vraag of dit criterium al of niet in aanmerking is genomen als verhogende factor voor het basisbedrag van de geldboete. De verwarring is bovendien nog groter als gevolg van het feit dat de Commissie enerzijds heeft geoordeeld dat de weerslag op de markt niet meetbaar was en anderzijds dat de weerslag op de markt noodzakelijkerwijs kon worden afgeleid uit de tenuitvoerlegging van de kartelafspraken. Rekwirante heeft zich dan ook niet afdoende kunnen verweren. Het Gerecht heeft, zonder de motivering van de litigieuze beschikking te toetsen, op zijn beurt een onlogische en ontoereikende motivering gegeven.

Met het tweede onderdeel van het derde middel verwijt rekwirante het Gerecht dat het geen consequenties heeft verbonden aan de schending van het recht door de Commissie, doordat zij het bestaan van een concrete weerslag op de markt heeft afgeleid uit de loutere tenuitvoerlegging van de kartelafspraken, zonder concrete, geloofwaardige en afdoende aanwijzingen te geven, zoals de rechtspraak vereist.

De Commissie acht dit middel niet-ontvankelijk in zijn beide onderdelen, omdat het in eerste aanleg niet is aangevoerd. Voor het Gerecht heeft rekwirante immers niet meer te kennen gegeven dan dat, aangezien zij slechts beperkt aan de inbreuk had deelgenomen, de weerslag daarvan ook beperkt zal zijn geweest.

Om de ontvankelijkheid van het derde middel van de hogere voorziening te beoordelen, moet het door rekwirante in eerste aanleg gehouden betoog over de concrete weerslag van de inbreuk op de markt in herinnering worden gebracht.

Deze vraag is voor het Gerecht aan de orde gesteld in het kader van het vierde middel, dat strekte tot verlaging van de geldboete en dat was ontleend aan een vermeende beoordelingsfout door de Commissie ten aanzien van de zwaarte van de inbreuk. Zoals volgt uit de punten 113 tot en met 115 van het bestreden arrest heeft rekwirante de Commissie in de eerste plaats verweten dat zij zich in strijd met de richtsnoeren van 1998 op het standpunt had gesteld dat het voor de vaststelling van de zwaarte van de inbreuk niet noodzakelijk was dat de weerslag daarvan meetbaar was. In de tweede plaats heeft zij opgemerkt dat de Commissie niettemin had getracht om de concrete gevolgen van de inbreuk aan te tonen aan de hand van een aantal handelingen waarvan rekwirante stelt dat zij daarbij niet betrokken was, hetgeen volgens rekwirante in aanmerking moet worden genomen bij de beoordeling van de zwaarte van de inbreuk die aan haar is toegerekend. In de derde plaats heeft rekwirante te kennen gegeven dat de Commissie zelf had erkend dat het onmogelijk was om de concrete weerslag van de inbreuk precies te meten, hetgeen volgens rekwirante een boeteverlaging rechtvaardigt.

Het blijkt dat rekwirantes betoog in het eerste onderdeel van het derde middel van haar hogere voorziening inzake een beweerde ontoereikende motivering van de litigieuze beschikking, nieuw is. Rekwirante heeft in eerste aanleg immers niet gewezen op problemen met het begrijpen van bedoelde beschikking of het voeren van haar verweer.

Om de in punt 52 van dit arrest genoemde redenen moet bedoeld onderdeel niet-ontvankelijk worden verklaard.

Ten aanzien van het tweede onderdeel van het vierde middel, dat eraan is ontleend dat het Gerecht niet heeft vastgesteld dat de Commissie het recht heeft geschonden bij de beoordeling van het bestaan van een concrete weerslag op de markt, volstaat het op te merken dat dit ten opzichte van het door rekwirante in eerste aanleg gehouden betoog, dat in punt 62 van dit arrest in herinnering is gebracht, ook als nieuw moet worden beschouwd. Op die grond en om dezelfde redenen als uiteengezet in punt 52 van dit arrest, is dit niet-ontvankelijk.

Aangezien geen van beide onderdelen van het derde middel ter ondersteuning van de hogere voorziening kan slagen, moet dit middel worden afgewezen.

Met dit middel geeft rekwirante te kennen dat in casu haar grondrecht op een berechting van haar zaak binnen redelijke termijn, zoals gewaarborgd door artikel 6 EVRM, is geschonden.

Rekwirante brengt in herinnering dat de procedure voor het Gerecht op 23 februari 2006 is begonnen en op 16 november 2011 is geëindigd. Zij benadrukt dat tussen het einde van de schriftelijke behandeling en de eerste inlichtingen die zij ontving over de staat waarin de zaak zich bevond, een lange periode is verstreken waarin het Gerecht heeft stilgezeten.

Volgens haar kunnen noch de complexiteit of de omvang van het dossier noch het aantal ondernemingen of het aantal procestalen in deze zaak rechtvaardigen dat de zaak in die periode door het Gerecht in het geheel niet is behandeld.

Rekwirante geeft te kennen dat zij, toen zij haar beroep tegen de litigieuze beschikking bij het Gerecht instelde, ervoor had gekozen om de aan haar opgelegde geldboete niet onmiddellijk te betalen en als tegensprestatie heeft moeten aanvaarden dat zij rente over het bedrag ervan moest betalen en een bankgarantie heeft moeten stellen. De buitensporig lange duur van de procedure heeft tot gevolg gehad dat de daarmee samenhangende kosten zijn gestegen.

Bijgevolg verzoekt rekwirante het Hof om vernietiging van het bestreden arrest of, subsidiair, verlaging van de haar opgelegde geldboete om rekening te houden met deze financiële gevolgen, en daarbij de financiële last in aanmerking nemend die zij heeft moeten dragen als gevolg van de schending van het recht op eerbiediging van een redelijke procestermijn.

De Commissie geeft om te beginnen te kennen dat dit middel niet-ontvankelijk is, omdat het niet ter terechtzitting van het Gerecht is aangevoerd.

Ten gronde meent de Commissie dat in geval van overschrijding van de redelijke termijn in het kader van een beroep in rechte tegen een beschikking waarbij aan een onderneming een geldboete wegens schending van de mededingingsregels is opgelegd, de passende genoegdoening niet de vorm van een boeteverlaging moet aannemen, maar die van een beroep tot schadevergoeding. Subsidiair meent de Commissie dat, mocht het Hof oordelen dat het beginsel van de redelijke termijn is geschonden en dat daarvoor genoegdoening in de vorm van een boeteverlaging moet worden toegekend, de verlaging slechts symbolisch zou mogen zijn.

Ter terechtzitting heeft rekwirante het Hof inlichtingen over haar huidige financiële positie verschaft, waaruit blijkt dat zij niet tot betaling van de haar bij de litigieuze beschikking opgelegde geldboete in staat is. Volgens haar is hetgeen zij heeft aangevoerd ontvankelijk, aangezien dit in verband staat met een nieuw gebleken feit in de zin van artikel 127 van het Reglement voor de procesvoering, of een uitwerking is van het vierde middel inzake schending van het beginsel van een redelijke procestermijn.

De Commissie geeft te kennen dat deze argumenten niet-ontvankelijk zijn omdat zij nieuw zijn, en hoe dan ook ongegrond omdat zij niet met bewijs zijn onderbouwd.

In dat verband moet eraan worden herinnerd dat de hogere voorzieningen voor het Hof slechts betrekking kunnen hebben op rechtsvragen. Om rekwirantes vermogen tot betaling van de haar door de Commissie opgelegde geldboete te boordelen, zou het Hof feitelijke vragen moeten onderzoeken die buiten zijn bevoegdheid in het kader van een hogere voorziening vallen.

Daarnaast staat het evenmin aan het Hof om, wanneer het op een hogere voorziening uitspraak doet, uit billijkheidsoverwegingen zijn oordeel in de plaats te stellen van dat van het Gerecht, dat zich in de uitoefening van zijn volledige rechtsmacht heeft uitgesproken over het bedrag van de geldboete die een onderneming wegens schending van de regels van het Unierecht opgelegd heeft gekregen (zie met name arrest van 10 mei 2007, SGL Carbon/Commissie, C 328/05 P, Jurispr. blz. I 3921, punt 98 en aldaar aangehaalde rechtspraak). Daarenboven is het vaste rechtspraak dat de Commissie niet verplicht is om bij de vaststelling van het bedrag van de geldboete rekening te houden met de financiële situatie van de betrokken onderneming, aangezien de erkenning van een dergelijke verplichting zou neerkomen op het verschaffen van een ongerechtvaardigd concurrentievoordeel aan de ondernemingen die het minst zijn aangepast aan de eisen van de markt (zie met name arrest SGL Carbon/Commissie, reeds aangehaald, punt 100 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

De door rekwirante aangevoerde argumenten over haar financiële positie zijn dus niet-ontvankelijk en hoe dan ook ongegrond.

Hieraan moet evenwel worden toegevoegd dat voor zover rekwirante meent dat haar financiële problemen in causaal verband staan met de niet-inachtneming van de redelijke procestermijn door het Gerecht, het haar vrij staat dit aan te voeren in het kader van een bij het Gerecht ingesteld beroep krachtens de artikelen 268 VWEU en 340, tweede alinea, VWEU (zie punten 94-96 van het onderhavige arrest).

Uit een en ander volgt dat geen van de door rekwirante ter ondersteuning van haar hogere voorziening aangevoerde middelen kan slagen en dat deze hogere voorziening derhalve in haar geheel moet worden afgewezen.