HvJ EU, 21-03-2024, nr. C-714/22

Vooraf zij opgemerkt dat de verwijzende rechter in de eerste vraag weliswaar alleen verwijst naar de nevendienst bij de consumentenkredietovereenkomst op grond waarvan de maandelijkse aflossingen kunnen worden uitgesteld of verminderd, maar dat uit het verzoek om een prejudiciële beslissing blijkt dat de met deze vraag aan de orde gestelde kwestie betrekking heeft op de twee nevendiensten in het hoofdgeding die in punt 25 van dit arrest zijn vermeld.

Teneinde deze rechter een nuttig en volledig antwoord te geven, moet derhalve worden geoordeeld dat die vraag betrekking heeft op deze twee nevendiensten en dat de verwijzende rechter daarmee in essentie wenst te vernemen of artikel 3, onder g), van richtlijn 2008/48 aldus moet worden uitgelegd dat de kosten voor bij een consumentenkredietovereenkomst overeengekomen nevendiensten op grond waarvan de consument die deze diensten afneemt, voorrang krijgt bij de behandeling van zijn kredietaanvraag en de uitbetaling van het geleende bedrag alsook de mogelijkheid om de terugbetaling van de maandelijkse aflossingen uit te stellen of het bedrag ervan te verlagen, vallen onder het begrip ‘totale kosten van het krediet voor de consument’ in de zin van die bepaling en bijgevolg onder het begrip ‘JKP’ in de zin van artikel 3, onder i), van die richtlijn.

Volgens artikel 3, onder g), van richtlijn 2008/48 omvat het begrip ‘totale kosten van het krediet voor de consument’ alle kosten, met inbegrip van rente, commissielonen, belastingen en vergoedingen van welke aard ook die de consument in verband met de kredietovereenkomst moet betalen en die de kredietgever bekend zijn, met uitzondering van notariskosten. Overeenkomstig deze bepaling omvat dit begrip ook de kosten in verband met nevendiensten met betrekking tot de kredietovereenkomst indien het sluiten van een contract voor de afname van die diensten verplicht is om het krediet, in voorkomend geval op de geadverteerde voorwaarden, te verkrijgen.

Krachtens artikel 3, onder i), van richtlijn 2008/48 komt het JKP overeen met de totale kosten van het krediet voor de consument, uitgedrukt in een percentage op jaarbasis van het totale kredietbedrag, indien toepasselijk te vermeerderen met de kosten bedoeld in artikel 19, lid 2, van die richtlijn.

Teneinde een uitgebreide bescherming van de consumenten te waarborgen geeft de Uniewetgever een ruime definitie aan het begrip ‘totale kosten van het krediet voor de consument’ (arrest van 16 juli 2020, Soho Group, C-686/19, EU:C:2020:582, punt 31 en aldaar aangehaalde rechtspraak), waarmee wordt verwezen naar alle kosten die de consument in verband met de kredietovereenkomst moet betalen en die de kredietgever bekend zijn (arrest van 21 april 2016, Radlinger en Radlingerová, C-377/14, EU:C:2016:283, punt 84).

Om deze bescherming te kunnen garanderen, verplicht artikel 22, lid 3, van richtlijn 2008/48 de lidstaten ervoor te zorgen dat de bepalingen die zij ter uitvoering van deze richtlijn vaststellen, niet kunnen worden omzeild door overeenkomsten een bijzondere vorm te geven (arrest van 11 september 2019, Lexitor, C-383/18, EU:C:2019:702, punt 30).

Uit het voorgaande volgt dat voor de beantwoording van de eerste vraag moet worden onderzocht of de afname van de nevendiensten in kwestie een voorwaarde vormt om het krediet te verkrijgen, dan wel verplicht is gesteld op grond van de contractuele bedingen en de geadverteerde voorwaarden, en of het daadwerkelijk gaat om nevendiensten bij de kredietovereenkomst in het hoofdgeding en niet om een constructie om de werkelijke kosten van dat krediet te verdoezelen, zoals S.R.G. in wezen stelt.

Van meet af aan moet worden gepreciseerd dat alleen de verwijzende rechter een dergelijk onderzoek mag verrichten rekening houdend met alle informatie waarover hij beschikt. Bij dat onderzoek mag deze rechter zich niet uitsluitend baseren op de omstandigheid dat bij het sluiten van de kredietovereenkomst vrijwillig om de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nevendiensten is verzocht, of dat de krachtens deze overeenkomst verschuldigde bedragen en de kosten van die diensten afzonderlijk waren vermeld in het oorspronkelijke aflossingsplan, zoals Profi Credit Bulgaria ter terechtzitting heeft aangevoerd.

De verwijzende rechter moet ook rekening houden met alle bedingen van de kredietovereenkomst in het hoofdgeding en de algemene voorwaarden ervan, alsook met de juridische context en de feitelijke omstandigheden waarin de overeenkomst tot stand is gekomen, teneinde vast te stellen of de sluiting van de overeenkomst afhankelijk was van de afname van de nevendiensten in kwestie of dat die krachtens die bedingen, die algemene voorwaarden of geadverteerde voorwaarden verplicht was gesteld, en of een contractuele constructie als in het hoofdgeding niet in feite tot doel had ervoor te zorgen dat de vergoeding voor het geleende bedrag gedeeltelijk werd geëxternaliseerd door middel van bedingen betreffende deze nevendiensten, zodat deze vergoeding niet volledig in die overeenkomst was opgenomen en bijgevolg niet onder het begrip ‘totale kosten van het krediet voor de consument’ of onder het begrip ‘JKP’ in de zin van richtlijn 2008/48 valt.

Overeenkomstig de in punt 41 van dit arrest genoemde rechtspraak staat het met name aan de verwijzende rechter om na te gaan of het niet opnemen van de prijs van deze nevendiensten in het JKP daadwerkelijk tot doel had het verbod van artikel 19, lid 4, ZPK te omzeilen, dat bepaalt dat dit percentage niet meer mag bedragen dan vijfmaal de in BGN of vreemde valuta uitgedrukte wettelijke vertragingsrentevoet, die bij besluit van de ministerraad van de Republiek Bulgarije is vastgesteld.

Gelet op een en ander moet op de eerste vraag worden geantwoord dat artikel 3, onder g), van richtlijn 2008/48 aldus moet worden uitgelegd dat de kosten voor bij een consumentenkredietovereenkomst overeengekomen nevendiensten op grond waarvan de consument die deze diensten afneemt, voorrang krijgt bij de behandeling van zijn kredietaanvraag en de uitbetaling van het geleende bedrag alsook de mogelijkheid om de maandelijkse aflossingen uit te stellen of het bedrag ervan te verlagen, onder het begrip ‘totale kosten van het krediet voor de consument’ in de zin van die bepaling en bijgevolg onder het begrip ‘JKP’ in de zin van artikel 3, onder i), van die richtlijn vallen wanneer de afname van die diensten een voorwaarde is om het krediet in kwestie te verkrijgen of wanneer die diensten een constructie vormen om de werkelijke kosten van dat krediet te verdoezelen.

Hoewel de verwijzende rechter in zijn derde vraag verwijst naar artikel 22, lid 4, van richtlijn 2008/48, moet om te beginnen worden opgemerkt dat uit het door hem geformuleerde verzoek om een prejudiciële beslissing naar voren komt dat zijn twijfels betrekking hebben op artikel 23 van deze richtlijn.

Aangezien het Hof bevoegd is om deze rechter alle uitleggingsgegevens te verschaffen die nuttig kunnen zijn voor de beslissing in het hoofdgeding, door uit alle door die rechter verschafte gegevens, met name uit de motivering van de verwijzingsbeslissing, de elementen van het Unierecht te putten die, gelet op het voorwerp van het geding, uitlegging behoeven (zie in die zin arrest van 22 april 2021, Profi Credit Slovakia, C-485/19, EU:C:2021:313, punt 50 en aldaar aangehaalde rechtspraak), moet de derde vraag bovendien worden beantwoord in het licht van artikel 23 van die richtlijn.

Derhalve moet worden geoordeeld dat de verwijzende rechter met zijn tweede en zijn derde vraag, die samen moeten worden onderzocht, in essentie wenst te vernemen of artikel 10, lid 2, onder g), en artikel 23 van richtlijn 2008/48 aldus moeten worden uitgelegd dat deze bepalingen zich ertegen verzetten dat een consumentenkredietovereenkomst, wanneer zij geen JKP vermeldt waarin alle in artikel 3, onder g), van deze richtlijn bedoelde kosten zijn opgenomen, wordt geacht rente- en kostenvrij te zijn, zodat de betrokken consument in geval van nietigverklaring van die overeenkomst alleen het geleende kapitaal hoeft terug te betalen.

Voor de beantwoording van deze vragen moet eraan worden herinnerd dat artikel 10, lid 2, van richtlijn 2008/48 in een volledige harmonisatie voorziet voor de gegevens die verplicht in de kredietovereenkomst moeten worden opgenomen (zie in die zin arrest van 9 november 2016, Home Credit Slovakia, C-42/15, EU:C:2016:842, punt 56). Daartoe bepaalt artikel 10, lid 2, onder g), van deze richtlijn dat het JKP en het totale door de consument te betalen bedrag, berekend bij het sluiten van de kredietovereenkomst, op duidelijke en beknopte wijze in de kredietovereenkomst worden vermeld.

Uit de rechtspraak van het Hof blijkt dat de vermelding van het JKP in de kredietovereenkomst van essentieel belang is, onder meer omdat de consument aan de hand daarvan kan beoordelen waartoe hij zich verbindt (zie in die zin arrest van 9 november 2016, Home Credit Slovakia, C-42/15, EU:C:2016:842, punten 67 en 70).

Daarnaast blijkt uit artikel 23 van richtlijn 2008/48, gelezen in het licht van overweging 47 ervan, dat de keuze van de sancties die gelden voor inbreuken op de ter uitvoering van deze richtlijn vastgestelde nationale bepalingen weliswaar aan de lidstaten wordt overgelaten, maar dat de aldus vastgestelde sancties doeltreffend, evenredig en afschrikkend moeten zijn. Dat betekent dat de strengheid van de sancties in verhouding dient te staan tot de ernst van de strafbaar gestelde feiten, met name door te verzekeren dat deze sancties een reële afschrikkende werking hebben, waarbij het algemene evenredigheidsbeginsel in acht dient te worden genomen (zie in die zin arrest van 9 november 2016, Home Credit Slovakia, C-42/15, EU:C:2016:842, punten 61–63 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Gelet op het feit dat het voor de consument van essentieel belang is dat het JKP in die overeenkomst wordt vermeld, heeft het Hof geoordeeld dat een nationale rechter ambtshalve een nationale regeling mag toepassen volgens welke het ontbreken van de vermelding van het JKP ertoe leidt dat het verstrekte krediet wordt geacht rente- en kostenvrij te zijn (zie in die zin beschikking van 16 november 2010, Pohotovosť, C-76/10, EU:C:2010:685, punt 77).

Het Hof heeft tevens geoordeeld dat een dergelijke sanctie, die erin bestaat dat de kredietgever geen recht heeft op vergoeding van rente en kosten, in een situatie waarbij in een kredietovereenkomst een geschat JKP was vermeld en het precieze bedrag van dat JKP na de verlening van het krediet zou worden gespecificeerd, moet worden beschouwd als evenredig in de zin van artikel 23 van richtlijn 2008/48 (zie in die zin arrest van 9 november 2016, Home Credit Slovakia, C-42/15, EU:C:2016:842, punten 18 en 69–71).

Gelet op het essentiële belang van de vermelding van het JKP in een consumentenkredietovereenkomst voor de consument zodat hij kennis kan nemen van zijn rechten en verplichtingen, en gelet op de noodzaak om bij de berekening van dit percentage alle in artikel 3, onder g), van richtlijn 2008/48 bedoelde kosten op te nemen, moet in casu worden geoordeeld dat de vermelding van een JKP dat niet al deze kosten getrouw weergeeft, de consument de mogelijkheid ontneemt om te bepalen waartoe hij zich verbindt, net zoals wanneer dat percentage helemaal niet zou zijn vermeld. Een sanctie die erin bestaat dat de kredietgever geen recht heeft op vergoeding van rente en kosten ingeval er een JKP wordt vermeld dat niet al deze kosten omvat, weerspiegelt bijgevolg de ernst van een dergelijke inbreuk en is afschrikkend en evenredig.

Gelet op een en ander moet op de tweede en de derde vraag worden geantwoord dat artikel 10, lid 2, onder g), en artikel 23 van richtlijn 2008/48 aldus moeten worden uitgelegd dat zij zich er niet tegen verzetten dat een consumentenkredietovereenkomst, wanneer zij geen JKP vermeldt waarin alle in artikel 3, onder g), van deze richtlijn bedoelde kosten zijn opgenomen, wordt geacht rente- en kostenvrij te zijn, zodat de betrokken consument in geval van nietigverklaring van die overeenkomst alleen het geleende kapitaal hoeft terug te betalen.

Met zijn vierde vraag wenst de verwijzende rechter in essentie te vernemen of artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat bedingen inzake bij een consumentenkredietovereenkomst overeengekomen nevendiensten op grond waarvan de consument die deze diensten afneemt, voorrang krijgt bij de behandeling van zijn kredietaanvraag en de uitbetaling van het geleende bedrag alsook de mogelijkheid om de terugbetaling van de maandelijkse aflossingen uit te stellen of het bedrag ervan te verlagen, tot het eigenlijke voorwerp van de overeenkomst in de zin van die bepaling behoren, zodat deze bedingen niet kunnen worden getoetst op hun oneerlijkheid.

Om te beginnen moet worden opgemerkt dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nevendiensten volgens de bewoordingen van deze vraag weliswaar waren opgenomen in een nevenovereenkomst bij de kredietovereenkomst in kwestie, maar dat dit niet met zoveel woorden blijkt uit het verzoek om een prejudiciële beslissing. Aangezien de bedingen betreffende die diensten echter intrinsiek verbonden zijn met die overeenkomst, kunnen zij zonder die overeenkomst niet autonoom bestaan en zijn de kosten van die diensten opgenomen in het bij de lening horende aflossingsplan. Deze bedingen moeten dus worden onderzocht in de context van die overeenkomst en in het licht van het voorwerp ervan, ongeacht of zij zijn opgenomen in de overeenkomst zelf dan wel in een nevenovereenkomst daarbij.

In dat verband zij eraan herinnerd dat artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 een uitzondering vormt op de inhoudelijke toetsing van oneerlijke bedingen waarin de door die richtlijn ingevoerde consumentenbeschermingsregeling voorziet en derhalve strikt moet worden uitgelegd (arrest van 20 september 2017, Andriciuc e.a., C-186/16, EU:C:2017:703, punt 34 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Het Hof heeft geoordeeld dat de categorie contractuele bedingen die onder het begrip ‘eigenlijk voorwerp van de overeenkomst’ in de zin van deze bepaling vallen, die bedingen omvat die de voornaamste verbintenissen van de overeenkomst bepalen en als dusdanig de overeenkomst kenmerken. Bedingen die een aanvulling zijn op de bedingen die de kern van de contractuele verhouding bepalen, kunnen daarentegen niet onder dat begrip vallen (arrest van 20 september 2017, Andriciuc e.a., C-186/16, EU:C:2017:703, punten 35 en 36 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

De voornaamste prestaties van een kredietovereenkomst houden in dat de kredietgever zich er met name toe verplicht om aan de kredietnemer een bepaald geldbedrag ter beschikking te stellen en dat de kredietnemer zich er op zijn beurt vooral toe verplicht om dit geldbedrag, in het algemeen met rente, in afgesproken termijnen terug te betalen [zie in die zin arrest van 16 maart 2023, Caixabank (Openingskosten van een lening), C-565/21, EU:C:2023:212, punt 18 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

Gelet op de verplichting om artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 strikt uit te leggen heeft het Hof geoordeeld dat de verplichting om de diensten die betrekking hebben op het beoordelen, verstrekken of afwikkelen van leningen, dan wel andere soortgelijke diensten die verbonden zijn aan de activiteiten van kredietgever die voortvloeien uit het verstrekken van leningen, te belonen, niet moet worden beschouwd als een van de voornaamste prestaties op grond van een kredietovereenkomst als omschreven in het vorige punt van het onderhavige arrest [arrest van 16 maart 2023, Caixabank (Openingskosten van een lening), C-565/21, EU:C:2023:212, punten 22 en 23].

Voorts zij eraan herinnerd dat de in die bepaling bedoelde bedingen enkel ontsnappen aan de beoordeling van hun oneerlijke karakter voor zover de bevoegde nationale rechter, na een beoordeling per geval, oordeelt dat zij door de verkoper duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd (arrest van 5 juni 2019, GT, C-38/17, EU:C:2019:461, punt 31 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Wat de kwalificatie van de bedingen betreffende de kosten van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nevendiensten betreft, blijkt in casu uit de verwijzingsbeslissing dat deze diensten inhouden dat de consument die deze diensten afneemt, voorrang krijgt bij de behandeling van zijn kredietaanvraag en de uitbetaling van het geleende bedrag, alsook de mogelijkheid om de maandelijkse aflossingen uit te stellen of het bedrag ervan te verlagen.

Gelet op de in de punten 61 en 62 van het onderhavige arrest in herinnering gebrachte rechtspraak blijkt dus niet dat deze diensten de kern van de betrokken contractuele verhouding raken, te weten, ten eerste, de uitbetaling van een geldsom door de kredietgever en, ten tweede, de terugbetaling van die som, in het algemeen met rente, in de afgesproken termijnen, hetgeen de verwijzende rechter evenwel dient na te gaan.

Indien de verwijzende rechter na het onderzoek dat hij in het kader van de eerste vraag dient te verrichten, tot de conclusie komt dat de kosten van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nevendiensten hadden moeten worden opgenomen in de ‘totale kosten van het krediet voor de consument’ in de zin van artikel 3, onder g), van richtlijn 2008/48 en dus in het JKP in de zin van artikel 3, onder i), van die richtlijn, betekent dit bovendien niet dat de bedingen betreffende deze kosten automatisch onder de uitsluiting van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 vallen.

Zoals het Hof in punt 47 van het arrest van 26 februari 2015, Matei (C-143/13, EU:C:2015:127), heeft geoordeeld, kan de precieze draagwijdte van het begrip ‘eigenlijke voorwerp’ in de zin van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 namelijk niet aan de hand van het begrip ‘totale kosten van het krediet voor de consument’ in de zin van artikel 3, onder g), van richtlijn 2008/48 worden vastgesteld. Het feit dat in de totale kosten van een consumentenkrediet verschillende soorten kosten zijn opgenomen, is dus niet doorslaggevend voor de vaststelling dat deze kosten tot de voornaamste verbintenissen van de kredietovereenkomst in kwestie behoren (zie in die zin arrest van 3 september 2020, Profi Credit Polska, C-84/19, C-222/19 en C-252/19, EU:C:2020:631, punt 69).

Gelet op een en ander moet op de vierde vraag worden geantwoord dat artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat bedingen inzake bij een consumentenkredietovereenkomst overeengekomen nevendiensten op grond waarvan de consument die deze diensten afneemt, voorrang krijgt bij de behandeling van zijn kredietaanvraag en de uitbetaling van het geleende bedrag alsook de mogelijkheid om de terugbetaling van de maandelijkse aflossingen uit te stellen of het bedrag ervan te verlagen, in beginsel niet tot het eigenlijke voorwerp van de overeenkomst in de zin van die bepaling behoren, zodat deze bedingen wel kunnen worden getoetst op hun oneerlijkheid.

Met zijn vijfde vraag wenst de verwijzende rechter in essentie te vernemen of artikel 3, lid 1, van richtlijn 93/13, gelezen in samenhang met punt 1, onder o), van de bijlage bij deze richtlijn, aldus moet worden uitgelegd dat een beding in een consumentenkredietovereenkomst op grond waarvan de betrokken consument tegen betaling van extra kosten de maandelijkse aflossingen van het krediet kan uitstellen of het aflossingsplan kan aanpassen, ook al is het niet zeker dat hij van die mogelijkheid gebruik zal maken, oneerlijk is.

De bijlage bij richtlijn 93/13 waarnaar artikel 3, lid 3, van deze richtlijn verwijst, bevat een indicatieve en niet-uitputtende lijst van bedingen die als oneerlijk kunnen worden aangemerkt, waaronder de bedingen in punt 1, onder o), die tot doel of tot gevolg hebben de consument te verplichten al zijn verbintenissen na te komen, zelfs wanneer de verkoper zijn verbintenissen niet uitvoert.

Uit de bewoordingen van punt 1, onder o), van deze bijlage blijkt dat deze bepaling niet ziet op een beding in een kredietovereenkomst op grond waarvan de betrokken consument tegen betaling van extra kosten de maandelijkse aflossingen kan uitstellen of het aflossingsplan kan aanpassen, voor zover een dergelijk beding voorziet in een mogelijke verplichting die de verkoper in principe moet nakomen, in ruil voor de kosten die overeenkomen met de grotere flexibiliteit die de consument bij de uitvoering van die overeenkomst wordt geboden.

Dat betekent echter niet dat een dergelijk beding niet als oneerlijk in de zin van artikel 3, lid 1, van richtlijn 93/13 kan worden beschouwd indien daarover niet afzonderlijk is onderhandeld en het, in strijd met de goede trouw, het evenwicht tussen de uit de overeenkomst voortvloeiende rechten en verplichtingen van de partijen ten nadele van de consument aanzienlijk verstoort.

Wat de vraag betreft of een bepaald contractueel beding oneerlijk is, bepaalt artikel 4, lid 1, van richtlijn 93/13 dat voor de beoordeling van het oneerlijke karakter van een beding van een overeenkomst alle omstandigheden rond de sluiting van de overeenkomst, alsmede alle andere bedingen van de overeenkomst of van een andere overeenkomst waarvan deze afhankelijk is, op het moment waarop de overeenkomst is gesloten in aanmerking worden genomen, rekening houdend met de aard van de goederen of diensten waarop de overeenkomst betrekking heeft.

In ieder geval moet in herinnering worden gebracht dat het bij de beoordeling of een contractueel beding oneerlijk is, aan de verwijzende rechter staat om zich in het licht van de omstandigheden van het betrokken geval uit te spreken over de kwalificatie van dat beding, en het aan het Hof staat om op basis van de bepalingen van richtlijn 93/13 de criteria aan te duiden die de nationale rechter kan of moet toepassen wanneer hij contractuele bedingen aan deze bepalingen toetst [arrest van 10 september 2020, A (Onderverhuur van een sociale huurwoning), C-738/19, EU:C:2020:687, punt 31 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

Hieruit volgt dat het in casu aan de verwijzende rechter staat om te beoordelen of het beding op grond waarvan de betrokken consument tegen betaling van extra kosten de maandelijkse aflossingen van het krediet kan uitstellen of het aflossingsplan kan aanpassen, ongeacht of hij daadwerkelijk van die diensten gebruikmaakt, in het licht van alle omstandigheden rond de sluiting van de kredietovereenkomst als oneerlijk moet worden beschouwd.

Daarbij moet zowel de door artikel 5 van richtlijn 93/13 vereiste transparantie van dat beding (zie in die zin arrest van 10 juni 2021, BNP Paribas Personal Finance, C-609/19, EU:C:2021:469, punt 62 en aldaar aangehaalde rechtspraak) als de beoordelingsmarge waarover de kredietgever bij een verzoek tot wijziging van het plan voor de aflossing van het krediet beschikt, in aanmerking worden genomen als criteria om te beoordelen of dat beding oneerlijk is, en met name of dat beding de overeenkomst onevenwichtig maakt.

In dit verband staat het ook aan de verwijzende rechter om het bedrag van de extra kosten voor de afname van de betrokken dienst af te wegen tegen het bedrag van de verstrekte lening, mede rekening houdend met alle kosten van de kredietovereenkomst die in het hoofdgeding aan de orde is. Het Hof heeft namelijk reeds geoordeeld dat wanneer uit een kwantitatieve economische beoordeling blijkt dat het evenwicht aanzienlijk is verstoord, die verstoring kan worden vastgesteld zonder dat het noodzakelijk is om andere elementen te onderzoeken. In het geval van een kredietovereenkomst kan dat met name worden vastgesteld indien de diensten die als tegenprestatie voor de niet-rentekosten worden verricht, redelijkerwijs niet behoren tot de handelingen die zijn verricht in het kader van de sluiting of het beheer van die overeenkomst, of wanneer de bedragen die als kosten voor de verstrekking en het beheer van de lening voor rekening van de consument komen, kennelijk niet in verhouding staan tot het bedrag van de lening (arrest van 23 november 2023, Provident Polska, C-321/22, EU:C:2023:911, punt 47 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Gelet op een en ander moet op de vijfde vraag worden geantwoord dat artikel 3, lid 1, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat een beding in een consumentenkredietovereenkomst op grond waarvan de betrokken consument tegen betaling van extra kosten de maandelijkse aflossingen van het krediet kan uitstellen of het aflossingsplan kan aanpassen, ook al is het niet zeker dat hij van die mogelijkheid gebruik zal maken, oneerlijk kan zijn wanneer die kosten kennelijk niet in verhouding staan tot het bedrag van de toegekende lening.

Met zijn zesde vraag wenst de verwijzende rechter in essentie te vernemen of artikel 6, lid 1, en artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13, gelezen in het licht van het doeltreffendheidsbeginsel, aldus moeten worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een nationale regeling op grond waarvan een consument kan worden verplicht een deel van de proceskosten te dragen wanneer, na de nietigverklaring van een contractueel beding wegens het oneerlijke karakter ervan, de vordering van de consument tot terugbetaling van de krachtens dit beding onverschuldigd betaalde bedragen slechts gedeeltelijk wordt toegewezen.

In het bijzonder vraagt deze rechter zich af of de uitlegging waartoe het Hof is gekomen in punt 99 van zijn arrest van 16 juli 2020, Caixabank en Banco Bilbao Vizcaya Argentaria (C-224/19 en C-259/19, EU:C:2020:578), alleen toepassing vindt wanneer het in de praktijk onmogelijk of uiterst moeilijk is om de omvang te bepalen van het recht van de consument op terugbetaling van de bedragen die hij op grond van een oneerlijk verklaard beding heeft betaald, dan wel of deze uitlegging ook geldt voor alle situaties waarin zijn vordering tot terugbetaling van die bedragen slechts gedeeltelijk wordt toegewezen.

Volgens die rechter moet hij — indien hij de vordering van S.R.G. niet volledig toewijst en oordeelt dat de bedingen betreffende de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nevendiensten onderdeel zijn van het eigenlijke voorwerp van de overeenkomst in de zin van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13, of dat de kosten van die diensten krachtens richtlijn 2008/48 niet in het JKP moeten worden opgenomen, dan wel dat de vordering tot vervallenverklaring van het recht van de kredietgever op vergoeding van rente en kosten slechts gedeeltelijk moet worden toegewezen — ook uitspraak doen over de verdeling van de proceskosten op grond van artikel 78 GPK.

Er zij aan herinnerd dat de verdeling van de kosten van een gerechtelijke procedure bij de nationale rechterlijke instanties onder de procesautonomie van de lidstaten valt, op voorwaarde dat de beginselen van gelijkwaardigheid en doeltreffendheid in acht worden genomen (arrest van 22 september 2022, Servicios prescriptor y medios de pagos EFC, C-215/21, EU:C:2022:723, punt 34 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Hoewel het doeltreffendheidsbeginsel zich er in het algemeen niet tegen verzet dat een consument bepaalde proceskosten draagt wanneer hij beroep instelt strekkende tot vaststelling van het oneerlijke karakter van een contractueel beding (arrest van 7 april 2022, Caixabank, C-385/20, EU:C:2022:278, punt 51), moet ook worden opgemerkt dat richtlijn 93/13 de consument het recht verleent om zich tot een rechter te wenden om een contractueel beding oneerlijk te laten verklaren en om dat beding buiten toepassing te laten, en dat de doeltreffendheid van dit recht moet worden gevrijwaard. De regeling inzake de verdeling van de kosten van een dergelijke procedure mag de consument dus niet ontmoedigen om dat recht uit te oefenen (zie in die zin arrest van 22 september 2022, Servicios Prescriptor y medios de pagos EFC, C-215/21, EU:C:2022:723, punt 37 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In punt 99 van het arrest van 16 juli 2020, Caixabank en Banco Bilbao Vizcaya Argentaria (C-224/19 en C-259/19, EU:C:2020:578), heeft het Hof geoordeeld dat artikel 6, lid 1, en artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 en het doeltreffendheidsbeginsel aldus moeten worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een regeling waarbij een deel van de proceskosten voor rekening van de consument kan komen, naargelang van de hoogte van de onterecht betaalde bedragen die hem wegens de nietigverklaring van een oneerlijk contractueel beding moeten worden terugbetaald, aangezien die regeling een aanzienlijk obstakel vormt dat consumenten kan ontmoedigen het hun door richtlijn 93/13 verleende recht op een effectieve rechterlijke toetsing van het potentieel oneerlijke karakter van contractuele bedingen uit te oefenen.

Op grond van de procedurele regeling voor de begroting van de proceskosten die aan de orde was in de zaak die tot dat arrest heeft geleid, was het mogelijk om de handelaar, zoals blijkt uit punt 94 van dat arrest, niet in alle kosten te verwijzen wanneer de door de consument ingestelde vordering tot nietigverklaring van een oneerlijk contractueel beding volledig werd toegewezen maar de vordering tot terugbetaling van de uit hoofde van dit beding betaalde bedragen slechts gedeeltelijk werd toegewezen.

Uit de uit dat arrest voortvloeiende rechtspraak volgt dat het in een situatie waarin de vorderingen tot nietigverklaring van een contractueel beding wegens het oneerlijke karakter ervan volledig worden toegewezen, niet mogelijk is de consument op grond van het enkele feit dat de terugbetaling van de uit hoofde van dit beding betaalde bedragen slechts gedeeltelijk is, als gevolg van een inrichting van de procedure op tegenspraak die de consument kan beletten zijn vordering tot terugbetaling van die bedragen correct te kwantificeren, een deel van de proceskosten op te leggen dat evenredig is met de hoogte van de onterecht betaalde bedragen die aan hem worden terugbetaald.

Bijgevolg kan niet worden uitgesloten dat een consument een deel van de kosten moet dragen die hij heeft gemaakt om een vordering tot vaststelling van de oneerlijkheid van een contractueel beding in te stellen, wanneer na de nietigverklaring van dat beding zijn vordering tot terugbetaling van de bedragen die hij op grond van dat beding onverschuldigd heeft betaald, gedeeltelijk wordt toegewezen, met name wanneer deze consument zijn recht op terugbetaling te kwader trouw uitoefent. Indien de vordering tot terugbetaling na toewijzing van de vordering tot nietigverklaring echter slechts gedeeltelijk wordt toegewezen omdat het voor die consument in de praktijk onmogelijk of uiterst moeilijk is om de omvang te bepalen van zijn recht op terugbetaling van die bedragen, kan een procedurele regeling op grond waarvan die consument een deel van de kosten van een dergelijke procedure moet dragen, hem ontmoedigen om de hem bij richtlijn 93/13 verleende rechten uit te oefenen.

Gelet op een en ander moet op de zesde vraag worden geantwoord dat artikel 6, lid 1, en artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13, gelezen in het licht van het doeltreffendheidsbeginsel, aldus moeten worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een nationale regeling op grond waarvan een consument kan worden verplicht een deel van de proceskosten te dragen wanneer, na de nietigverklaring van een contractueel beding wegens het oneerlijke karakter ervan, de vordering van de consument tot terugbetaling van de krachtens dat beding onverschuldigd betaalde bedragen slechts gedeeltelijk wordt toegewezen omdat het in de praktijk onmogelijk of uiterst moeilijk is om de omvang te bepalen van het recht van die consument op terugbetaling van die bedragen.