HvJ EU, 10-06-2010, nr. C-395/08, nr. C-396/08

In de considerans van de richtlijn wordt het volgende verklaard:

Volgens artikel 1 is de richtlijn gericht op ‘de uitvoering van de op 6 juni 1997 door de algemene brancheoverkoepelende organisaties (Unice3., CEEP4., EVV5.) gesloten raamovereenkomst inzake deeltijdarbeid, zoals opgenomen in de bijlage’ (hierna: ‘kaderovereenkomst’).

De preambule van de kaderovereenkomst bevat de volgende overwegingen:

Punt 5 van de aan de kaderovereenkomst voorafgaande algemene overwegingen luidt:

Volgens clausule 1 van de kaderovereenkomst is het doel van deze overeenkomst:

Clausule 3 definieert wat in de kaderovereenkomst onder ‘deeltijdwerker’ en onder ‘vergelijkbare voltijdwerker’ wordt verstaan:

Clausule 4, ‘Het beginsel van gelijke behandeling’, luidt:

Clausule 5, ‘Mogelijkheden voor deeltijdwerk’, luidt:

In de verwijzingsbeschikkingen wordt de relevante Italiaanse wetgeving zeer summier uiteengezet.

Er wordt daarin opgemerkt dat artikel 7, lid 1, van wet nr. 638/83 met betrekking tot het verwerven van pensioenrechten bepaalt, dat voor de berekening van het door het Instituto Nazionale della Previdenza Sociale (nationale socialezekerheidsinstelling; hierna: ‘INPS’) uit te keren ouderdomspensioen enkel het aantal daadwerkelijk bezoldigde of daarmee gelijkgestelde aantal weken van een kalenderjaar als tijdvakken van premiebetaling in aanmerking wordt genomen voor werknemers in loondienst.

Voor de berekening van de hoogte van de pensioenuitkering geldt volgens de verwijzingsbeschikkingen artikel 9, lid 4, van wetsbesluit nr. 61/2000, dat bepaalt: ‘Ingeval wordt overgegaan van voltijd- naar deeltijdwerk en omgekeerd, worden ter bepaling van het bedrag van het ouderdomspensioen de perioden van voltijdarbeid volledig in aanmerking genomen en de perioden van deeltijdarbeid naar evenredigheid van de daadwerkelijk gewerkte uren.’

Tot slot wordt in de verwijzingsbeschikkingen gepreciseerd dat wetsbesluit nr. 61/2000, waarbij richtlijn 97/81 in Italiaans recht is omgezet wat de sociale zekerheid betreft, enkel betrekking heeft op premies die relevant zijn voor de bepaling van de hoogte van de pensioenuitkering.

In de opmerkingen van het INPS is daarentegen de volledige tekst van de relevante nationale bepalingen opgenomen, die ik hieronder zal weergeven.6.

Wanneer prejudiciële vragen de uitlegging van gemeenschapsrecht betreffen, pleegt het Hof in beginsel uitspraak te doen zonder te onderzoeken wat de nationale rechter ertoe heeft gebracht de vragen te stellen, en welke toepassing hij denkt te geven aan de communautaire bepaling die hij het Hof verzoekt uit te leggen. Het Hof onderzoekt enkel of een vraag uit het oogpunt van de toepasselijkheid ratione materiae van de hem ter uitlegging voorgelegde bepaling van gemeenschapsrecht ontvankelijk is, indien duidelijk is dat deze bepaling niet van toepassing kan zijn.12.

Dat lijkt hier niet het geval te zijn, zodat er geen reden is om de gestelde vragen op die grond niet-ontvankelijk te verklaren.13.

Ik zal verderop, bij het onderzoek ten gronde van de vragen, nog apart op de toepasselijkheid ratione materiae van de kaderovereenkomst ingaan.14.

Uit het dossier van de nationale rechter blijkt dat, wat de verzoekers Bruno, Lotti en Matteucci betreft, de gestelde discriminerende berekening van pensioenrechten geheel of ten dele betrekking heeft op tijdvakken vóór 20 januari 2000, de uiterste datum voor de omzetting van richtlijn 97/81 in nationaal recht.

Richtlijn 97/81 is in Italiaans recht omgezet bij wetsbesluit nr. 61/2000 van 25 februari 2000.15. Het INPS stelt zich op het standpunt dat de gestelde vragen niet-ontvankelijk zijn wat de feiten vóór de inwerkingtreding van die maatregel betreft.

Ter terechtzitting is echter door de Commissie betoogd dat het sedert 's Hofs arrest in de zaak Brock16. vaste rechtspraak is dat de richtlijn ook geldt voor in het verleden vervulde verzekeringstijdvakken ter verkrijging van een toekomstig pensioen.

Ik ben het met de Commissie eens.

In de zaak Brock werd het Hof gevraagd of sommige bepalingen van verordening nr. 3 van de Raad van 25 september 1958 inzake de sociale zekerheid van migrerende werknemers17., zoals gewijzigd, van toepassing waren op pensioenen uitgekeerd ter zake van risico's die vóór 1 januari 1964 ? de dag van inwerkingtreding van de relevante gewijzigde tekst ? waren verwezenlijkt. De Bundesknappschaft (federale mijnwerkersorganisatie) had voor de nationale rechter betoogd dat de pensioenen verworven ter zake van een vóór 1 januari 1964 ingetreden feit niet onder de op die dag in werking getreden bepalingen konden vallen en, ook voor de toekomst, aan de oude tekst onderworpen bleven. Het Hof oordeelde dat een in de verordening opgenomen bepaling volgens welke, enerzijds, een uitkering verschuldigd was, zelfs indien deze in verband stond met een gebeurtenis die vóór de inwerkingtreding van de verordening had plaatsgevonden, en, anderzijds, de rechten van belanghebbenden aan wie vóór de inwerkingtreding van de verordening een pensioen of rente was uitbetaald, op hun verzoek zouden kunnen worden herzien, slechts een toepassing vormde van het beginsel dat, tenzij het tegendeel is bepaald, de wet waarbij een vorige wet wordt gewijzigd, van toepassing is op de toekomstige gevolgen van feitelijke situaties die nog onder de vigeur van de oude wet zijn ontstaan.18.

Dit beginsel is inderdaad in vaste rechtspraak bevestigd.19.

Zo werd het Hof in de zaak Duchon20. in verband met pensioenen gevraagd, of de situatie van een onderdaan van een lidstaat die vóór de toetreding van deze staat tot de Europese Unie werkzaamheden in loondienst had verricht in een andere lidstaat waar hij een arbeidsongeval had gehad, en die na de toetreding van zijn staat van herkomst de autoriteiten ervan verzocht om toekenning van een pensioen wegens arbeidsongeschiktheid ten gevolge van dit ongeval, binnen de werkingssfeer van verordening nr. 1408/71 viel.21. Onder verwijzing naar artikel 94, lid 3, van de verordening22. oordeelde het Hof dat een dergelijke persoon inderdaad binnen de werkingssfeer van de verordening viel. Het refereerde ook aan het zojuist genoemde algemene beginsel en aan artikel 94, lid 2, van de verordening23., waarna het overwoog dat uit deze bepaling volgde dat een lidstaat niet mocht weigeren rekening te houden met op het grondgebied van een andere lidstaat voor de opbouw van een ouderdomspensioen vervulde tijdvakken van verzekering, op de enkele grond dat deze tijdvakken waren vervuld voordat de verordening ten aanzien van deze lidstaat in werking was.

In casu wijkt noch richtlijn 97/81 noch de kaderovereenkomst af van het algemene beginsel dat ? tenzij het tegendeel is bepaald ? wijzigingen van een wet van toepassing zijn op de toekomstige gevolgen van feitelijke situaties die nog onder de vigeur van de oude wet zijn ontstaan.

Richtlijn 97/81 is derhalve van toepassing op de in de hoofdgedingen aan de orde zijnde berekening van de weken die meetellen voor het verwerven van een recht op pensioen, voor zover geen van de verzoekers vóór de inwerkingtreding van de richtlijn definitief met pensioen was gegaan. Het is aan de nationale rechter om vast te stellen of dat het geval is.

Er is dan ook geen reden om de voorgelegde vragen niet-ontvankelijk te verklaren wegens de niet-toepasselijkheid ratione temporis van de richtlijn en de kaderovereenkomst.

Ter terechtzitting heeft de Commissie aangegeven het lastig te vinden een standpunt in te nemen over een zaak waarvan de feiten en het rechtskader zo summier zijn omschreven als in casu het geval is.

De in de verwijzingsbeschikkingen verstrekte informatie over hoe de feiten precies liggen en wat de exacte inhoud van de toepasselijke nationale wetgeving is, is inderdaad onvolledig en dubbelzinnig.

Dat is problematisch gelet op de vaste rechtspraak volgens welke de nationale rechter, wegens het vereiste om tot een voor hem nuttige uitlegging van het gemeenschapsrecht te komen, een omschrijving moet geven van het feitelijke en juridische kader waarin de gestelde vragen moeten worden geplaatst, of althans de feiten moet uiteenzetten waarop die vragen zijn gebaseerd. De in verwijzingsbeslissingen verstrekte gegevens dienen niet enkel om het Hof in staat te stellen een bruikbaar antwoord te geven, maar ook om de regeringen van de lidstaten en de andere belanghebbenden de mogelijkheid te bieden, overeenkomstig artikel 23 van het Statuut van het Hof van Justitie opmerkingen te maken. Het Hof dient erop toe te zien dat deze mogelijkheid gewaarborgd blijft, in aanmerking genomen dat ingevolge deze bepaling alleen de verwijzingsbeslissingen ter kennis van de belanghebbenden worden gebracht.24.

Ik ben er absoluut niet van overtuigd dat de verwijzingsbeslissingen van de Italiaanse rechter aan dit vereiste voldoen.

De omschrijving van de feiten is mager. In de verwijzingsbeslissingen wordt niet gespecificeerd of verzoekers reeds gepensioneerd zijn, of zij nog werken maar de beweerde afwijkende berekeningswijze hebben opgemerkt en bezorgd zijn over hun positie, dan wel of de feiten nog anders liggen. Weliswaar worden deze gebreken tot op zekere hoogte hersteld door het dossier van de nationale rechter 25. en de opmerkingen van partijen, maar een vollediger omschrijving in de verwijzingsbeslissing is zonder meer wenselijk.

Problematischer is evenwel de omschrijving van het juridisch kader.

De nationale rechter gaat in zijn vragen kennelijk ervan uit dat voor de pensioenopbouw van werknemers die verticale deeltijdarbeid verrichten, een andere berekening wordt toegepast dan voor die van werknemers die horizontale deeltijdarbeid verrichten.

De nationale rechter maakt helaas niet duidelijk wat precies het verschil tussen die twee deeltijdvarianten is, noch hoe zij voor de berekening van pensioenrechten verschillend worden behandeld.

Artikel 1, lid 2, sub d, van wetsbesluit nr. 61/2000 definieert een ‘verticaal deeltijddienstverband’ als een dienstverband waarbij de arbeid op voltijdbasis wordt verricht, maar slechts gedurende vooraf bepaalde gedeelten van een week, maand of jaar’.

Ter terechtzitting heeft het INPS verduidelijkt dat ofschoon in de vragen van de nationale rechter wordt gesproken van ‘verticale deeltijdarbeid’ in het algemeen, het in de hoofdgedingen aan de orde probleem zich enkel voordoet bij verticale cyclische deeltijdarbeid, waarbij ? zoals uit de verwijzingsbeslissingen blijkt ? gedurende een aantal maanden van het jaar wordt gewerkt en gedurende de andere maanden niet.26.

Over horizontale deeltijdarbeid wordt in de verwijzingsbeslissingen echter enkel iets gezegd in de derde vraag, waar staat te lezen dat naar nationaal recht bij horizontale deeltijdarbeid, anders dan bij verticale deeltijdarbeid, voor een gelijk aantal gewerkte en bezoldigde uren per kalenderjaar alle weken van het kalenderjaar worden meegeteld.

Artikel 1, lid 2, sub c, van wetsbesluit nr. 61/2000 definieert een ‘horizontaal deeltijddienstverband’ als een dienstverband waarbij de reductie van de arbeidsduur vergeleken met een volledig dienstverband wordt uitgedrukt in een percentage van de normale dagelijkse arbeidsduur. Hoewel deze definitie niet volstrekt ondubbelzinnig is, maak ik eruit op dat bij horizontale deeltijdarbeid dus elke werkdag enkele uren wordt gewerkt.

Het Hof heeft pas in de loop van de mondelinge behandeling kunnen vaststellen dat deze uitlegging inderdaad juist is.

In de verwijzingsbeslissingen wordt de inhoud weergegeven van artikel 7, lid 1, van wet nr. 638/83, waarin met betrekking tot het verwerven van pensioenrechten is bepaald dat het aantal weken van premiebetaling dat voor werknemers in loondienst in aanmerking wordt genomen voor de berekening van het door het INPS uit te keren ouderdomspensioen, voor elk kalenderjaar gelijk is aan het aantal bezoldigde of daarmee gelijkgestelde weken van dat jaar. De verwijzende rechter merkt ook op dat het INPS enkel als tijdvakken van premiebetaling voor het pensioen heeft beschouwd de tijdvakken waarin daadwerkelijk is gewerkt, met uitsluiting van de tijdvakken van inactiviteit.

De nationale rechter zet echter nergens uiteen hoe het aantal voor het verwerven van pensioenrechten in aanmerking te nemen weken moet worden berekend.

Teneinde het Hof in staat te stellen een nuttige uitlegging van het gemeenschapsrecht te geven, behoort de nationale rechter, alvorens de zaak naar het Hof te verwijzen, de feiten vast te stellen en de problemen van zuiver nationaal recht op te lossen.27.

Deze overwegingen betekenen volgens het Hof echter geenszins een beperking van de beoordelingsbevoegdheid van de nationale rechter, die als enige rechtstreeks kennis neemt van de feiten van de zaak en de argumenten van partijen, de verantwoordelijkheid draagt voor de te geven rechterlijke beslissing en het best in staat is om te beslissen in welke stand van de procedure hij een prejudiciële beslissing van het Hof nodig heeft.28.

Deze tolerante houding ten aanzien van de ontvankelijkheid van verwijzingsbeslissingen wordt dikwijls gerechtvaardigd met een beroep op de twee in artikel 234 EG tot uitdrukking gebrachte doelstellingen, namelijk dat de eenvormige toepassing van het gemeenschapsrecht zo goed mogelijk wordt gewaarborgd en dat daartoe een doeltreffende samenwerking tussen het Hof en de nationale rechterlijke instanties wordt verwezenlijkt.29.

Niettemin heeft het Hof in een zaak waarin de in de verwijzingsbeslissingen verstrekte informatie tegenstrijdig was en een goed begrip van de juridische situatie onmogelijk maakte, de voorgelegde vragen kennelijk niet-ontvankelijk verklaard.30.

In casu zijn de verwijzingsbeslissingen onvoldoende duidelijk waar het gaat om het onderscheid dat bij de berekening van het aantal voor het verwerven van pensioenrechten in aanmerking te nemen weken wordt gemaakt tussen horizontale en verticale deeltijdarbeid. Om dit onderscheid, dat het uitgangspunt vormt van de aan het Hof voorgelegde vragen, draait het nu juist in deze zaak.

De gestelde vragen hadden dan ook goed niet-ontvankelijk kunnen worden verklaard toen de verwijzingsbeslissingen bij het Hof binnenkwamen.

Hoe de berekening moet worden uitgevoerd en wat precies het probleem is dat onder het Italiaanse recht speelt, is duidelijker geworden nadat de raadsman van het INPS en de gemachtigde van Italië tijdens de mondelinge behandeling uitvoerig zijn ondervraagd.

Bedacht moet evenwel worden dat in het kader van de procedure van artikel 234 EG, dat op een duidelijke afbakening van de taken van de nationale rechterlijke instanties en van het Hof berust, het Hof uitsluitend bevoegd is zich op basis van de door de nationale rechterlijke instantie vermelde feiten over de uitlegging of geldigheid van een communautaire bepaling uit te spreken. Het zou onverenigbaar zijn met de rol die het Hof bij artikel 234 EG is toebedeeld, alsook met zijn verplichting, de regeringen van de lidstaten en de andere belanghebbende partijen in staat te stellen opmerkingen in te dienen overeenkomstig artikel 23 van het Statuut, wanneer het de nationale situatie feitelijk en rechtens zelf zou gaan interpreteren.31.

Behalve Italië heeft geen enkele lidstaat opmerkingen ingediend. Het Hof kan er dus niet zeker van zijn dat het heeft voldaan aan zijn verplichting ervoor te zorgen dat de mogelijkheid van indiening van opmerkingen wordt gewaarborgd.

Deze situatie had moeten worden vermeden.

De krachtens artikel 234 EG ingestelde procedure is een instrument van samenwerking tussen het Hof en de nationale rechter, dat het Hof in staat stelt de nationale rechter de elementen voor de uitlegging van het gemeenschapsrecht te verschaffen die hij nodig heeft om uitspraak te kunnen doen in het bij hem aanhangige geding.32. Bovendien berust de prejudiciële verwijzing op een dialoog van rechter tot rechter, waartoe het initiatief volledig afhankelijk is van de beoordeling door de nationale rechter van de relevantie en de noodzaak van deze verwijzing.33.

Inderdaad zou een prejudicieel verzoek eigenlijk in een vroeg stadium van de procedure niet-ontvankelijk moeten worden verklaard wanneer het een zo onvolledige uiteenzetting van de relevante feiten en de nationale wetgeving bevat als hier het geval is. Gelet op de informatie die het Hof tijdens de mondelinge behandeling heeft verkregen, lijkt het mij echter niet opportuun, noch uit proceseconomische overwegingen gewenst, dat nu nog te doen.

Gelden de richtlijn en de kaderovereenkomst alleen voor het arbeidsrecht en niet voor het sociaalzekerheidsrecht?34.

In de zaak Impact35., die betrekking had op richtlijn 1999/7036., werd het Hof gevraagd of de ‘arbeidsvoorwaarden’ in de zin van clausule 4 van de bij deze richtlijn gevoegde kaderovereenkomst inzake arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd, ook de voorwaarden inzake beloning en pensioen omvatten.

Het Hof verwees naar zijn vaste rechtspraak volgens welke onder het begrip ‘beloning’ in de zin van artikel 141, lid 2, EG de pensioenen vallen die worden bepaald door de arbeidsverhouding die de werknemer verbindt met zijn werkgever37., maar niet die welke worden verleend krachtens een wettelijke regeling die wordt gefinancierd door werknemers, werkgevers en eventueel door de overheid, wier bijdragen niet zozeer worden bepaald door de arbeidsverhouding als wel door overwegingen van sociaal beleid. Gelet op deze rechtspraak oordeelde het Hof dat onder het begrip ‘arbeidsvoorwaarden’ in de zin van clausule 4, punt 1, van de kaderovereenkomst de pensioenen vallen die worden bepaald door een arbeidsverhouding tussen een werknemer en een werkgever, maar niet de wettelijke pensioenen van de sociale zekerheid, die niet zozeer worden bepaald door een arbeidsverhouding als wel door overwegingen van sociaal beleid. Volgens het Hof werd deze uitlegging bevestigd door de vijfde alinea van de preambule van de betrokken kaderovereenkomst, waarin de partijen erkennen ‘dat de regeling van de wettelijke stelsels van sociale zekerheid tot de bevoegdheid van de lidstaten behoort’ en deze laatste oproepen concrete gestalte te geven aan hun verklaring over werkgelegenheid van de Europese Raad van Dublin van 1996, waarin deze onder meer de noodzaak heeft onderstreept de socialezekerheidsstelsels aan te passen aan nieuwe arbeidspatronen teneinde een goede sociale bescherming te kunnen bieden aan mensen die in dat kader arbeid verrichten.38.

Dezelfde redenering moet mutatis mutandis gelden voor clausule 4 van de kaderovereenkomst inzake deeltijdarbeid, waarom het in deze zaak gaat.

In de eerste plaats is het beginsel van gelijke behandeling in deze clausule in nagenoeg dezelfde bewoordingen geformuleerd als in clausule 4 van de bij richtlijn 1999/70 gevoegde kaderovereenkomst inzake arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd.

In de tweede plaats wordt in de derde alinea van de preambule van de kaderovereenkomst inzake deeltijdarbeid eveneens erkend dat de regeling van de wettelijke stelsels van sociale zekerheid tot de bevoegdheid van de lidstaten behoort, en verwijst deze alinea ook naar de verklaring over werkgelegenheid van de Europese Raad van Dublin van 1996.

In de derde plaats is richtlijn 97/81 volgens artikel 1 ervan gericht op de tenuitvoerlegging van de kaderovereenkomst inzake deeltijdarbeid die door de algemene brancheoverkoepelende organisaties is gesloten (dat wil zeggen door organisaties die respectievelijk werkgevers en werknemers vertegenwoordigen). De kaderovereenkomst beoogt beide partijen bij een arbeidsovereenkomst in staat te stellen de arbeidstijd op flexibele wijze en in overeenstemming met de specifieke kenmerken van de arbeid in bepaalde sectoren en activiteiten te organiseren, en heeft niet de bedoeling om socialezekerheidskwesties te regelen.39.

Onder clausule 4, punt 1, van de kaderovereenkomst vallen derhalve de pensioenen die worden bepaald door een arbeidsverhouding tussen een werknemer en een werkgever, maar niet de wettelijke pensioenen van de sociale zekerheid, die niet zozeer worden bepaald door een arbeidsverhouding als wel door overwegingen van sociaal beleid.

Vooral omdat de verwijzingsbeslissingen zo onduidelijk zijn, lijkt mij dat de nationale rechter het best in staat is om uit te maken hoe de in casu aan de orde zijnde pensioenregeling moet worden gekwalificeerd. Daarbij zal hij de door het Hof geformuleerde criteria moeten toepassen.

Wat de vraag betreft of een ouderdomspensioen binnen de werkingssfeer van artikel 141 EG valt, heeft het Hof gepreciseerd dat enkel het criterium dat is ontleend aan de vaststelling dat het pensioen aan de werknemer wordt uitgekeerd op grond van de arbeidsverhouding tussen de betrokkene en zijn voormalige werkgever, beslissend kan zijn, zij het met de toevoeging dat dit geen exclusief criterium kan zijn, daar bij pensioenen die op grond van wettelijke socialezekerheidsregelingen worden uitgekeerd, geheel of gedeeltelijk rekening kan worden gehouden met het arbeidsloon. Niettemin kunnen overwegingen van sociaal beleid, overwegingen betreffende de organisatie van de staat, overwegingen van ethische of zelfs van budgettaire aard, die een rol hebben of kunnen hebben gespeeld toen de nationale wetgever een regeling vaststelde, niet beslissend zijn indien aan drie voorwaarden is voldaan:

Hoewel deze criteria niet zonder meer eenvoudig zijn toe te passen, moeten zij niettemin naar analogie worden toegepast op de pensioenen waarom het in deze zaken gaat.

Volgens het Hof is het door een werkgever in de openbare sector uitgekeerde pensioen, indien aan de genoemde drie criteria is voldaan, volstrekt vergelijkbaar met het pensioen dat een werkgever in de particuliere sector aan zijn voormalige werknemers zou uitkeren.41. Anders dan het INPS ter terechtzitting heeft betoogd, kan dus het feit dat een pensioen bij wet is geregeld en wordt beheerd door een overheidsinstantie zoals het INPS, derhalve geen beslissend criterium zijn voor de kwalificatie van een pensioen als een beroepspensioen dan wel een wettelijk sociaalzekerheidspensioen.

Zoals ik de relevante rechtspraak versta, moet de nationale rechter nagaan welke status Alitalia naar nationaal recht heeft, om te kunnen vaststellen of het hier een werkgever van de publieke dan wel de particuliere sector betreft. Is Alitalia een werkgever van de publieke sector, dan kan het feit dat het pensioen niet door haarzelf maar door het INPS wordt uitgekeerd, een aanwijzing zijn dat het pensioen vergelijkbaar is met een pensioen dat een werkgever in de particuliere sector aan zijn voormalige werknemers zou uitkeren, en dat het dus een beroepspensioen en niet een wettelijk sociaalzekerheidspensioen is. Is Alitalia een werkgever in de particuliere sector, dan kan omgekeerd de uitbetaling van het pensioen door het INPS een aanwijzing zijn dat het gaat om een door overwegingen van sociaal beleid bepaald pensioen, dat dus een wettelijk sociaalzekerheidspensioen en geen beroepspensioen is.

Het is juist dat het gemeenschapsrecht de bevoegdheid van de lidstaten om hun socialezekerheidsstelsels in te richten, onverlet laat. De lidstaten dienen deze bevoegdheid evenwel uit te oefenen met inachtneming van het gemeenschapsrecht42., met name het beginsel van gelijke behandeling.43. Ook wanneer het in casu aan de orde zijnde pensioen een wettelijk sociaalzekerheidspensioen is, dient het dus aan dat beginsel te voldoen.

Een en ander brengt mij tot de conclusie dat de kaderovereenkomst inzake deeltijdarbeid niet geldt voor wettelijke pensioenen van de sociale zekerheid. Het is aan de nationale rechter om vast te stellen of het in de hoofdgedingen aan de orde zijnde pensioen tot deze categorie behoort. Mocht hij concluderen dat dit het geval is, dan moet hij onderzoeken of Italië zijn bevoegdheid op het gebied van de sociale zekerheid heeft uitgeoefend met inachtneming van het gemeenschapsrecht, met name met het beginsel van gelijke behandeling.

De eerste en de derde vraag gaan beide uitsluitend over clausule 4 van de kaderovereenkomst, terwijl de tweede vraag betrekking heeft op clausule 4 in combinatie met de clausules 1 en 5. Het lijkt dan ook passend om de drie vragen samen te beantwoorden.

Met de eerste vraag wordt gevraagd of artikel 7, lid 1, van wet nr. 638/83, op grond waarvan tijdvakken waarin in het kader van verticale deeltijdarbeid niet wordt gewerkt, niet als tijdvakken van premiebetaling voor het verwerven van pensioenrechten in aanmerking worden genomen, verenigbaar is met richtlijn 97/81, meer bepaald met clausule 4 van de kaderovereenkomst (non-discriminatiebeginsel).

De tweede vraag houdt meer in het algemeen in of de in de hoofdgedingen aan de orde zijnde nationale bepalingen in overeenstemming zijn met richtlijn 97/81 ? in het bijzonder met clausule 1 van de kaderovereenkomst (volgens welke nationale wetgeving de ontwikkeling van deeltijdwerk dient te vergemakkelijken) en met de clausules 4 en 5 (die van de lidstaten verlangen dat zij de belemmeringen van juridische aard die de mogelijkheden voor deeltijdwerk kunnen beperken, uit de weg ruimen). Volgens de verwijzende rechter vormt de niet-inaanmerkingneming voor pensioendoeleinden van de weken waarin niet is gewerkt, ‘ontegenzeglijk’ een belangrijke belemmering voor de keuze voor deeltijdarbeid van het verticale type.

Met de derde vraag wordt gevraagd of het in clausule 4 van de kaderovereenkomst geformuleerde beginsel van gelijke behandeling ook geldt voor verschillende soorten deeltijdarbeid, in aanmerking genomen dat naar nationaal recht bij horizontale deeltijdarbeid, anders dan bij verticale deeltijdarbeid, voor een gelijk aantal gewerkte en bezoldigde uren per kalenderjaar alle weken van het kalenderjaar worden meegeteld.

Ofschoon het Hof in het kader van een prejudiciële verwijzing niet bevoegd is zich uit te spreken over de verenigbaarheid van een nationale maatregel met het gemeenschapsrecht, is het wel bevoegd de nationale rechter alle uitleggingsgegevens betreffende het gemeenschapsrecht te verschaffen welke die rechter in staat kunnen stellen die verenigbaarheid te beoordelen met het oog op de beslissing in de voor hem aanhangige zaak.44.

Ik zal de drie vragen daarom tezamen aldus behandelen, dat zij ertoe strekken te vernemen of de clausules 1, 4 en 5 van de kaderovereenkomst zich verzetten tegen wetgeving als die waarom het in de hoofdgedingen gaat, waarin verticale cyclische deeltijdarbeid en horizontale deeltijdarbeid verschillend worden behandeld met betrekking tot de manier waarop weken als tijdvakken van premiebetaling voor het verwerven van pensioenrechten in aanmerking worden genomen.