4.4.1.1 Inleiding

208. Regel 14 van de Gedragsregels voor Advocaten 1992 schrijft voor dat de advocaat bij het bepalen van het tijdstip waarop hij stukken aan de rechter overlegt, er rekening mee dient te houden dat de wederpartij een reactie daarop voldoende zorgvuldig moet kunnen voorbereiden. In de praktijk blijken (advocaten van) partijen elkaar echter meer dan eens in een laat stadium van de procedure te 'overvallen' met nieuwe stukken.1

Schriftelijke bewijzen kunnen partijen zonder toestemming van de rechter in het geding brengen. Ingevolge art. 85 lid 1 Rv - niet opgenomen in de afdeling over bewijs, maar in de afdeling die algemene bepalingen voor de dagvaardingsprocedure in eerste aanleg behelst - is een partij in beginsel2, zelfs gehouden een afschrift van een bewijsstuk in het geding te brengen, indien zij zich bij dagvaarding, conclusie of akte op dat stuk beroept. Omdat partijen al in hun eerste processtukken hun bewijsmiddelen moeten noemen, zullen zij, zo zij over bewijsstukken beschikken, direct al afschriften van die stukken in het geding moeten brengen.3 Wenst een partij nog een stuk in het geding te brengen nadat een dag voor de verschijning van partijen ter terechtzitting of voor het houden van pleidooien is bepaald, dan schrijft art. 85 lid 3 Rv voor dat zij een afschrift van dat stuk aan haar wederpartij toezendt, onder gelijktijdige verstrekking van een afschrift daarvan aan de griffier.

Art. 85 lid 4 Rv schrijft voor wat de rechter dient te doen, indien een partij zich op een stuk beroept, maar aan enig voorschrift van art. 85 Rv niet heeft voldaan, of dermate laat dat de wederpartij dientengevolge niet voldoende in staat is zich over dat stuk uit te laten. Beroept de wederpartij zich op dat verzuim of heeft de rechter reden heeft om te veronderstellen dat de wederpartij geen afschrift van het stuk heeft ontvangen, dan kan de rechter die wederpartij alsnog gelegenheid bieden om zich over het stuk uit te laten of het stuk bij een beslissing ten nadele van de wederpartij buiten beschouwing laten. De ratio van deze regels is gelegen in het waarborgen dat partijen voldoende gelegenheid krijgen kennis te nemen van de over en weer in het geding gebrachte stukken en zich daarover uit te laten.4

209. De verzoekschriftprocedure kent geen algemene regeling van de wijze waarop partijen de stukken waarop zij zich wensen te beroepen in het geding dienen te brengen.6 De Hoge Raad stelt echter voorop dat bewijsstukken en andere bescheiden door partijen in de schriftelijke fase van de verzoekschriftprocedure in het geding moeten worden gebracht, opdat rechter en wederpartij daarvan vóór de mondelinge behandeling kunnen kennisnemen.7 Van verzoeker mag dan ook worden verlangd dat hij bij de indiening van zijn verzoekschrift (afschriften van) de stukken overlegt die kunnen dienen tot bewijs van zijn stellingen.8 Het uniform reglement van de gerechtshoven voor rekestprocedures in familiezaken schrijft dit zelfs uitdrukkelijk voor.9 Dit sluit aan bij art. 282 lid 2 Rv, dat weliswaar verweerder niet verplicht om het verweerschrift te doen vergezellen van (afschriften van) stukken, maar wel ervan uitgaat dat verweerder afschriften van de bescheiden waarop deze zich beroept bij het verweerschrift voegt.

Ingevolge art. 290 lid 1 Rv heeft iedere belanghebbende recht op inzage in en afschrift van onder meer de op de zaak betrekking hebbende bewijsstukken. Anders dan in de dagvaardingsprocedure, hoeven partijen in een verzoekschriftprocedure echter niet elkaar te voorzien van de (afschriften van) de stukken waarop zij zich in de procedure beroepen. De schriftelijke gedingvoering tussen partijen verloopt geheel via (de griffie van) het gerecht. Ten aanzien van de bescheiden die het verweerschrift vergezellen, volgt uit art. 282 lid 2 Rv dat de verzoeker en de overige opgeroepen belanghebbende onverwijld afschriften daarvan krijgen toegezonden van de griffier, tenzij het verweerschrift pas ter terechtzitting wordt ingediend. In dat laatste geval dient de verwerende partij zelf de nodige afschriften aan de verzoeker en de overige belanghebbenden te verstrekken. De wettelijke regeling van de verzoek-schriftprocedure behelst daarentegen niet het voorschrift dat de oproeping van belanghebbenden, volgend op de indiening van het verzoekschrift, vergezeld gaat van afschriften van de bij de indiening van het verzoekschrift overgelegde bescheiden. Wel bepaalt art. 279 lid 2 Rv dat de oproeping vergezeld gaat van een afschrift van het verzoekschrift. In het licht van art. 282 lid 2 Rv en het daaraan ten grondslag liggende beginsel van hoor en wederhoor, mag er echter van worden uitgegaan dat de griffier daaraan ook afschriften van de bij het verzoekschrift gevoegde bescheiden voegt.10

210. Uit hoofde van art. 353 lid 1 Rv is de wettelijke regeling van de wijze waarop partijen in een dagvaardingsprocedure in eerste aanleg stukken in het geding kunnen brengen, gegeven in art. 85 Rv, in beginsel van overeenkomstige toepassing in hoger beroep. Ook voor het hoger beroep van een verzoekschriftprocedure heeft de wetgever blijkens art. 362 Rv niet beoogd een andere wijze voor het in het geding brengen van bewijsstukken voor te schrijven, dan de wijze waarop dit in eerste aanleg in de verzoekschriftprocedure dient te geschieden, daargelaten dat expliciete voorschriften op dit punt ook voor de eerste aanleg ontbreken. Uitgangspunt, zowel in de verzoekschriftprocedure als in de dagvaardingsprocedure, is dat partijen ook in hoger beroep nog voor het eerst nieuwe bewijsstukken kunnen overleggen, ook als zij die bewijsstukken al in eerste aanleg hadden kunnen aanvoeren. Het hoger beroep strekt er immers mede toe de appellerende partij in de gelegenheid te stellen tot het verbeteren en aanvullen van hetgeen zij zelf bij de procesvoering in eerste aanleg heeft gedaan of nagelaten.13 Zoals het slechts onder bijzondere omstandigheden ontoelaatbaar is dat een partij in hoger beroep nieuwe stellingen betrekt, zo zal het ook slechts onder bijzondere omstandigheden ontoelaatbaar zijn dat een partij in hoger beroep pas voor het eerst een nieuw bewijsstuk in het geding brengt.14 Men denke dan aan gevallen waarin de omstandigheid dat een partij heeft gewacht met het in het geding brengen van een bewijsstuk tot in (een laat stadium van het) hoger beroep, de wederpartij ernstig in haar verdediging bemoeilijkt en/of de procedure ernstig ontregelt of onredelijk vertraagt.

Omdat het regime dat geldt voor de wijze waarop partijen stukken in het geding kunnen brengen in hoger beroep niet wezenlijk verschilt van het in eerste aanleg geldende regime, zal in het navolgende ervan worden uitgegaan dat eisen die in de rechtspraak onder verwijzing naar de goede procesorde worden gesteld aan de wijze waarop bewijsstukken in het geding worden gebracht, in beginsel in beide instanties gelden. Men bedenke evenwel dat stukken die in eerste aanleg worden buitengesloten, in hoger beroep alsnog met succes wel in het geding kunnen worden gebracht. Of de rechter in eerste aanleg om die reden juist eerder laat ingediende stukken buiten beschouwing zal laten of juist niet, valt moeilijk te zeggen.

Nu de procedure in cassatie wel een apart regime kent voor de mogelijkheid om stukken in het geding te brengen, zal dit regime hieronder, in par. 4.4.1.8 apart worden behandeld.

211. De wettelijke regeling van het procesrecht geeft geen voorschriften voor de wijze waarop andere gegevensdragers, zoals beeldmateriaal, geluidsopnamen en digitale bestanden, in het geding kunnen worden gebracht. In de praktijk behelpt men zich daarom met een analogische toepassing van de voor andere, gangbare bewijsmiddelen gegeven voorschriften.15 Zij kunnen zonder toestemming van de rechter ter griffie worden gedeponeerd.16