HR, 19-11-2004, nr. C03/174HR

Nadat er over de (ver)koop overeenstemming was bereikt, heeft [betrokkene 1] [betrokkene 2], als notarieel medewerker in dienstverband werkzaam bij de verweerder in cassatie, [verweerder], gevraagd een voorlopig koopcontract op te stellen. [verweerder] was destijds notaris in [plaats].

De door [betrokkene 2] opgestelde koopovereenkomst bevat een clausule die [eiseres] verplicht, [betrokkene 1] "vrijwaring" te verlenen voor aanspraken wegens door [eiseres] veroorzaakte bodemverontreiniging.

[Eiseres] liet zich - iets wat overigens niet uit de vaststellingen van het hof blijkt - door een andere notaris adviseren. In de transportakte, die ten overstaan van [verweerder] is verleden, is een enigszins vergelijkbare clausule opgenomen, die er eveneens toe strekt dat [eiseres] [betrokkene 1] zou "vrijwaren" voor aanspraken terzake van door [eiseres] veroorzaakte bodemverontreiniging.

Nadat gebleken was dat het verkochte object inderdaad ernstig was verontreinigd en [betrokkene 1] [eiseres] terzake had aangesproken, heeft [eiseres] zich op het standpunt gesteld dat de "vrijwaring" alleen betrekking had op "aanspraken" die derden tegen [betrokkene 1] geldend zouden maken, en niet op schade in andere vorm dan die van dergelijke "aanspraken". Daarover is tussen [betrokkene 1] en [eiseres] geprocedeerd. [Betrokkene 1] kreeg (in twee instanties) gelijk: de beperkte uitleg die [eiseres] had verdedigd werd verworpen.

Na het vonnis in eerste aanleg in de zo-even aangeduide zaak, en nadat daarvan geappelleerd was, heeft [eiseres] [verweerder] aangesproken. [eiseres] neemt het standpunt in dat [verweerder] aansprakelijk is, omdat de hiervóór bedoelde "vrijwaringsclausule" niet overeenstemt met de aan [eiseres]'s kant bestaande wensen/bedoelingen (terwijl [verweerder], c.q. diens medewerker, zich daarvan hadden moeten vergewissen); althans omdat [verweerder] (of diens medewerker) heeft/hebben verzuimd, [eiseres] te waarschuwen voor de vergaande aansprakelijkheid die de clausule, uitgelegd zoals [betrokkene 1] dat voorstond, voor [eiseres] zou meebrengen.

In het thans in cassatie bestreden arrest heeft het hof de op deze grondslagen berustende vorderingen van [eiseres] afgewezen4.. Het hof baseert zijn oordeel voor een belangrijk deel op vaststellingen omtrent wat [eiseres] heeft begrepen (of behoorde te hebben begrepen - op dit verschil berust één van de argumenten die in het cassatiemiddel worden uitgewerkt), terzake van de "vrijwaringsclausule"5. en de strekking daarvan.

Die vaststellingen baseert het hof (mede) op wat getuigen in de procedure(s) tussen [eiseres] en [betrokkene 1] hebben verklaard, en op de oordelen die in die zaak, met name in appèl, zijn gegeven.

[Eiseres] is tijdig en regelmatig van het arrest van het hof in cassatie gekomen. Namens [verweerder] is tot verwerping geconcludeerd. De partijen hebben van weerszijden hun standpunten schriftelijk laten toelichten, en ook gebruik gemaakt van de mogelijkheid om te repliceren/dupliceren.

De uitleg van (bepalingen uit) overeenkomsten

De uitleg die toekomt aan (bepalingen uit) overeenkomsten, wordt in cassatie bestendig aangemerkt als een gegeven dat vooral door feitelijke appreciatie wordt bepaald, en dat daarom maar in beperkte mate voor toetsing in cassatie vatbaar is6..

Een zaak als de onderhavige is illustratief voor de juistheid van het aan deze (vuist)regel ten grondslag liggende uitgangspunt: voor de uitleg van contractuele bepalingen zijn allerlei omstandigheden die de perceptie en de bedoelingen van de partijen hebben beïnvloed (of die die zouden hebben moeten beïnvloeden) van belang. Die omstandigheden zijn vaak geheel feitelijk van aard, en bijna altijd overwegend feitelijk van aard. Voor de waardering die men daarop moet baseren geldt dan hetzelfde "in het kwadraat".

In het onderhavige geval heeft het hof - volgens mij: doorslaggevende - betekenis toegekend aan de strekking van de vrijwaringsclausule, zoals die de toenmalige partijen daadwerkelijk voor ogen heeft gestaan; en klaarblijkelijk heeft het hof zijn oordeel daarover vooral7. gevormd aan de hand van de getuigenverklaringen die in de procedure tussen [eiseres] en [betrokkene 1] waren afgelegd, en aan de hand van de rechterlijke oordelen in die procedure.

Ieder van die gegevens draagt in uitgesproken mate een feitelijk karakter; en de gedachte dat de cassatie-instantie bestemd noch geëigend is voor herwaardering van de aan (in een andere procedure afgelegde) getuigenverklaringen toe te kennen betekenis of van de betekenis van in ander verband gewezen rechterlijke beslissingen over feitelijke kwesties, dringt zich in dezelfde uitgesproken mate op. Alle argumenten die dragend zijn voor de - wijze - beperkingen die de wet aan beoordeling in cassatie stelt, doen zich hier op in het oog lopende wijze gelden.

Uitleg van overeenkomsten en partijbedoelingen

Het cassatiemiddel verdedigt intussen - zoals ik al aangaf - dat rekening moet worden gehouden met de mogelijkheid dat het hof uit het oog zou hebben verloren, dat uitleg van overeenkomsten niet slechts de vaststelling meebrengt van wat partijen werkelijk hebben bedoeld, maar ook van wat aan partijen - en dan soms anders dan zij werkelijk bedoelden, of soms bij ontstentenis van enige wel bepaalde bedoeling over de te beoordelen contractsbepaling - naar gelang van de omstandigheden mag worden toegerekend8..

Zoals uit de zojuist geciteerde bron blijkt, is de rechtsleer waarop het middel in dit verband een beroep doet, inderdaad de "heersende" (en ook ik sluit mij daarbij aan). Intussen is de vraag, of het hof in het bestreden arrest de door het middel benadrukte "tweesporigheid" inderdaad uit het oog heeft verloren. Volgens mij is dat niet het geval. Ik zal dat in alinea's 14 - 18 hierna nader toelichten.

Daarbij lijkt het mij dienstig, de onderscheiding die het middel tot richtsnoer neemt nog iets verder uit te werken:

De aan het bestreden arrest te geven uitleg

Net als in de inleiding van onderdeel II van het cassatiemiddel wordt gedaan, lees ik in de thans in cassatie bestreden beslissing als "leidende gedachte" (die volgens mij ook alleszins duidelijk is verwoord) dat de partijen bij de transactie [eiseres]/[betrokkene 1] werkelijk hebben beoogd, een (enigszins beperkte) garantie van [eiseres] ten gunste van [betrokkene 1] voor door [eiseres] veroorzaakte bodemverontreiniging overeen te komen; in die zin dat alle betrokkenen zich van die strekking van de beoogde verbintenis ook werkelijk bewust waren. In het in de vorige alinea beschreven scala heeft het hof zich dus uitgesproken voor de daar onder a) bedoelde variant (waarvan ik heb betoogd dat die ook als "normaaltype" mag worden beschouwd).

Dat het bestreden arrest zo moet worden begrepen blijkt op een groot aantal plaatsen (waarvan sommige gedeeltelijk in middelonderdeel II worden aangehaald). Ik meen er goed aan te doen, alle volgens mij relevante passages nog eens weer te geven:

De aangehaalde passages uit het bestreden arrest stellen wat mij betreft buiten (iedere redelijke) twijfel dat het hof heeft geoordeeld dat [eiseres], in de persoon van [betrokkene 3], begreep en wist welke "vrijwaring" zij aanvaardde toen zij daarover met [betrokkene 1] contracteerde. Ik zie geen relevante ruimte voor een andere uitleg, zoals een uitleg op de voet van de in alinea 13 hiervóór sub b) of sub c) beschreven varianten: het hof bedoelt dat men aan de kant van [eiseres] willens en wetens met de "ruim" bedoelde vrijwaringsclausule heeft ingestemd; en het hof heeft dat ook tot uitdrukking gebracht in woorden die in dit opzicht (meer dan) duidelijk genoeg zijn.

Ik vind voor de hier verdedigde uitleg van het bestreden arrest nadere steun (voorzover die nog nodig mocht zijn) in rov. 4.14 van het bestreden arrest. Uit die rov. blijkt dat het hof de vrijwaringsclausule die [eiseres] naar zijn - 's hofs - oordeel heeft aanvaard ook als in uitgesproken mate redelijk aanmerkt, en daarbij als "niet vol te houden" kwalificeert, dat [eiseres] de betreffende aansprakelijkheid op anderen zou hebben kunnen afwentelen. Het behoeft geen uitgebreide toelichting dat deze gedachte (belangrijke) nadere steun oplevert voor het oordeel dat [eiseres] destijds niet werkelijk kan hebben bedoeld, wat het hof hier als "niet vol te houden" kwalificeert11..

Ik zie dus onvoldoende grond om rekening te houden met de mogelijkheid dat het hof 's-Hertogenbosch niettemin bij zijn uitleg van de vrijwaringsclausule rekening heeft gehouden met de mogelijkheid dat aan een partij verbintenissen die niet met haar (werkelijke) bedoelingen stroken, kunnen worden toegerekend, op de voet zoals hiervóór in alinea 13 sub b) en sub c) werd aangegeven.

Mocht ik echter het bestreden arrest in dit opzicht verkeerd lezen, en mocht de hier door mij afgewezen uitleg daarvan wèl de juiste zijn, dan denk ik dat het cassatiemiddel er met recht over klaagt dat, met name in de alinea 13 hiervóór onder c) onderscheiden variant, er aanleiding kan bestaan om een juridisch adviseur die bij het geval betrokken is, te verwijten dat hij zich onvoldoende van de bedoelingen van de betrokkenen heeft vergewist. (Het in alinea 13 hiervóór sub b) bedoelde geval geeft gewoonlijk geen basis voor een dergelijk verwijt, omdat daar wordt verondersteld dat de werkelijke bedoeling van de desbetreffende partij zo weinig voor de hand ligt, dat anderen daarmee geen rekening hoeven te houden).

In de schriftelijke toelichting namens [verweerder] wordt verdedigd, dat de beslissing van het hof ook bij de hier veronderstelde uitleg stand zou houden; maar ik meen dat daarvoor onvoldoende grond bestaat. Bij deze (door mij dus als onaannemelijk aangemerkte) uitleg, kan uit het bestreden arrest niet worden opgemaakt op welke voet er "toerekening" van een bepaalde uitleg van de vrijwaringsclausule aan [eiseres] zou hebben plaatsgehad, en kan (dus) ook niet worden beoordeeld of er met recht van uit is gegaan dat aan [verweerder] (c.s.) niet kan worden verweten, dat die met de mogelijkheid van verschillende partijbedoelingen geen rekening heeft/hebben gehouden.

Bespreking van het cassatiemiddel

Na het voorafgaande zal duidelijk zijn dat ik het cassatiemiddel als ongegrond beoordeeld, en ook waarom dat zo is.

Onderdeel 1 is - in drie sub-onderdelen - gericht tegen de overwegingen uit het bestreden arrest die ertoe strekken dat aan de "Arnhemse" beslissingen - waarmee wordt bedoeld: de door rechtbank en hof Arnhem gegeven beslissingen in de bodemprocedure tussen [eiseres] en [betrokkene 1] - betekenis toekomt.

Anders dan het middel verdedigt, vind ik volkomen begrijpelijk wat het hof hiermee heeft bedoeld: in de in Arnhem gevoerde procedures is onderzocht hoe de vrijwaringsclausule terzake waarvan [eiseres] [verweerder] aanspreekt, tussen de partijen bij de desbetreffende overeenkomst moet worden uitgelegd, en zijn met het oog daarop getuigen gehoord, en oordelen over, onder meer, het aan de getuigenverhoren te ontlenen bewijs uitgesproken. Gezien het verband met de materie van het onderhavige geschil, lijkt mij evident dat er "betekenis toekomt" aan wat in die andere procedures is gebeurd, in die zin dat het hof 's-Hertogenbosch in de onderhavige procedure die gegevens mede moest beoordelen, en daaraan het gewicht moest toekennen dat daaraan voor zijn oordeel (dus: het oordeel van het hof 's-Hertogenbosch) toekwam. Het laatstbedoelde hof zou onbegrijpelijk hebben geoordeeld wanneer het had aangenomen dat aan het in Arnhem voorgevallene géén betekenis mocht worden toegekend. "By the same token" is het oordeel in de tegengestelde zin, niet onbegrijpelijk.

De door onderdeel 1 sub b) aangevochten (deel)overweging lijkt mij niet dragend voor het bestreden arrest: dat het in de Arnhemse procedures voorgevallene voor het in de onderhavige zaak gevraagde oordeel van betekenis was, is ook zonder wat het hof hier heeft overwogen in die mate evident, dat deze deeloverweging aan de begrijpelijkheid van 's hofs hier bestreden oordeel niet in relevant mate bijdraagt.

Overigens acht ik ook deze passage goed te begrijpen. Het is juist dat [eiseres]'s in de onderhavige zaak verdedigde aanspraken geheel, of in overwegende mate berusten op het feit dat [eiseres]'s standpunt in de procedures tegen [betrokkene 1] is afgewezen. Ware dat anders geweest, dan had in de rede gelegen dat [eiseres] noch ten titel van aan [betrokkene 1] verschuldigde schadevergoeding, noch ten titel van proceskosten schade zou hebben geleden (zij zou haar proceskosten dan immers van [betrokkene 1] vergoed hebben gekregen). De ruimte om [verweerder] aan te spreken zou dan tot irrelevante proporties zijn teruggebracht12.. Door een en ander wordt het verband tussen de in Arnhem beoordeelde materie en de onderhavige zaak (inderdaad) sterk benadrukt.

Aan het zojuist gezegde doet niet af dat [eiseres] [verweerder] al in rechte heeft betrokken vóór haar aansprakelijkheid ten opzichte van [betrokkene 1] definitief was komen vast te staan. Het hier besproken argument van middelonderdeel 1 sub b treft daarom geen doel. Ook het feit dat voor de zaken in Arnhem en Den Bosch andere beoordelingscriteria en een (enigszins) andere context gelden, neemt niet weg dat aan beide zaken zodanige elementen gemeen zijn dat de "oudere" zaken voor de later beoordeelde zaak (in 's-Hertogenbosch) van aanzienlijke betekenis zijn. Onderdeel 1 sub c, dat min of meer het tegendeel beargumenteert, lijkt mij daarom niet doeltreffend.

Onderdeel II van het middel bestrijdt de hiervóór in alinea 15 in detail weergegeven oordelen van het hof ('s-Hertogenbosch) met een betoog dat ik aldus samenvat: dat de door het hof 's-Hertogenbosch getrokken conclusies niet worden "gedragen" door de oordelen in de in Arnhem gevoerde procedures (onderdeel IIa.1 en a.2), en niet kunnen worden gebaseerd op de (processen-verbaal van de) in de Arnhemse procedures afgelegde getuigenverklaringen.

Bij de beoordeling van deze klachten moet worden vooropgesteld, dat het hof 's-Hertogenbosch blijkens rov. 4.6. zich heeft verenigd met de oordelen waartoe de Arnhemse rechters zijn gekomen, "afgezien daarvan" dat aan die oordelen in de onderhavige zaak betekenis toekomt. Dat moet, volgens mij, zo worden begrepen dat het hof 's-Hertogenbosch de materie zelfstandig heeft beoordeeld, en op grond van zijn eigen beoordeling is gekomen tot dezelfde uitkomsten als de rechters in Arnhem (waarbij het hof 's-Hertogenbosch de oordelen van de Arnhemse rechters ongetwijfeld wèl in zijn eigen waardering zal hebben betrokken - wat een rechter natuurlijk mag doen. Ik gaf al aan, dat een rechter zelfs gehouden is, een gegeven als dit in zijn oordeel te betrekken; met dien verstande dat hij vrij is, daaraan géén doorslaggevend gewicht toe te kennen. De rechter die aan een dergelijk gegeven voorbij zou gaan, zou zijn taak miskennen).

Dat in latere rechtsoverwegingen van het hof 's-Hertogenbosch een aantal malen wordt gesproken in termen van "in de Arnhemse zaken is gebleken....." betekent niet, dat het oordeel van het hof 's-Hertogenbosch anders moet worden begrepen. Het hof 's-Hertogenbosch heeft zijn oordeel gebaseerd op een zelfstandige beoordeling van de in Arnhem verkregen gegevens, daarbij mede in aanmerking nemend de door de Arnhemse rechters gegeven beslissingen. Dat lijkt mij niet onverenigbaar met formuleringen in de trant van "in Arnhem is gebleken".

Anders dan onderdeel II van het middel verdedigt, is bepaald niet onbegrijpelijk dat het hof 's-Hertogenbosch de in de Arnhemse procedures verkregen gegevens zo heeft beoordeeld, dat daaruit blijkt dat [eiseres] daadwerkelijk heeft geweten en begrepen, waartoe zij zich met de vrijwaringsclausule verbond.

Dat het zo door de Arnhemse rechterlijke instanties is beoordeeld (waarbij het hof 's-Hertogenbosch klaarblijkelijk vooral aan het oordeel van het Arnhemse hof betekenis heeft toegekend) berust op een begrijpelijke uitleg van de desbetreffende beslissingen, in het bijzonder van (de) rov. (5.7, 5.10 en) 5.11 van het arrest van het Arnhemse hof13..

Daarom falen de klachten van middelonderdeel II sub a.1 en a.2.

Onderdeel II sub a.3 gaat uit van de volgens mij juiste opvatting: namelijk dat het hof 's-Hertogenbosch zich zelfstandig een oordeel heeft gevormd over het bewijs dat aan de Arnhemse beslissingen, bezien in samenhang met de in de Arnhemse procedures ingebrachte elementen van bewijs, viel te ontlenen.

Ik gaf (in de vorige alinea) al aan dat ik niet kan instemmen met de mening dat de Arnhemse beslissingen onverenigbaar zijn met de door het hof 's-Hertogenbosch daaruit verkregen uitkomsten. Hetzelfde geldt voor de processen-verbaal van de in Arnhem gehouden getuigenverhoren - alleen al lezing van de rov. 5.10 en 5.11 van het arrest van het Arnhemse hof maakt duidelijk dat men die processen-verbaal wel degelijk zo kan lezen, als het hof 's-Hertogenbosch dat heeft gedaan. Van belang lijkt mij in dit verband overigens ook het gegeven dat ik in alinea 17 hiervóór besprak: het hof 's-Hertogenbosch heeft bij zijn weging van de beschikbare bewijselementen kennelijk laten meewegen, dat het de namens [eiseres] verdedigde uitleg van de vrijwaringsclausule als implausibel ("niet vol te houden") beoordeelde. Als men daarvan uitgaat, komt aan de in Arnhem verkregen uitkomsten allicht een ander, en een groter gewicht toe dan het middel in de onderhavige zaak daaraan toegekend wil zien.

Dat de getuigenverklaringen in de Arnhemse procedure niet kunnen gelden als in het onderhavige geding afgelegd, belet niet dat die verklaringen in deze zaak in aanmerkingen (mogen) worden genomen (het middel beweert, in onderdeel II sub a.3., ook niet dat dit anders zou zijn). Dit enkele feit - dus: dat het hier in een andere procedure verkregen getuigenverklaringen betreft - is dus niet toereikend om de uitleg die het hof 's-Hertogenbosch aan dit materiaal heeft gegeven, als onbegrijpelijk te kunnen bestempelen.

Onderdeel II sub b berust vooral op het volgens mij onjuiste uitgangspunt, dat het hof 's-Hertogenbosch het voorhanden bewijs niet zelfstandig zou hebben beoordeeld - het lijkt mij duidelijk dat dit hof dat wèl heeft gedaan. De klacht dat het hof 's-Hertogenbosch aan [eiseres]'s bewijsaanbod voorbij is gegaan, acht ik ongegrond omdat het hof [eiseres]'s bewijsaanbod kennelijk als onvoldoende gespecificeerd heeft beoordeeld.

Voor een bewijsaanbod in hoger beroep14. geldt in enigszins versterkte mate (in vergelijking met het bewijsaanbod in de eerste aanleg) dat dat duidelijk moet maken, ten aanzien van welke gegevens, c.q. in welke opzichten, er aanspraak op bewijslevering wordt gemaakt15..

Waarom dat zo is, wordt ook door de onderhavige zaak geïllustreerd: het hof 's-Hertogenbosch beschikte al over het bewijsmateriaal dat in de Arnhemse procedures was bijeengebracht; en ten tijde van de beslissing van het hof 's-Hertogenbosch lagen de feiten waarover partijen verschillen inmiddels bijna vijftien jaar in het verleden. Onder die omstandigheden is het bepaald niet vanzelfsprekend, dat een ongespecificeerd gedaan bewijsaanbod ertoe strekt, de getuigen die in andere procedures al (lang geleden) zijn gehoord, nogmaals te laten horen over de feiten die inmiddels zo ver achter ze liggen. Van wie dat wèl beoogt, mag worden gevergd dat hij dat duidelijk aangeeft. Waar dat niet gebeurt, en de rechter aan het ongespecificeerd gedane bewijsaanbod voorbijgaat, is dat niet te begrijpen als (berustend op) een prognose ten aanzien van de uitkomst van de bewijslevering16.. Het gaat er dan gewoon om dat de procespartij niet heeft aangegeven welke (weinig voor de hand liggende) bewijslevering zij op het oog had; en dat de rechter niet gehouden is zich in gissingen daarnaar te begeven.

Onderdeel II sub c doet in zijn verschillende subonderdelen beroep op een reeks aspecten die gewicht in de schaal kúnnen leggen bij de beoordeling van (het bewijs met betrekking tot) de strekking van de vrijwaringsclausule, maar die allerminst doorslaggevend zijn.

Ik merk alle hier aangevoerde gegevens (dan ook) aan als detailargumenten, die niet kunnen afdoen aan de begrijpelijkheid van de door het hof 's-Hertogenbosch aan het bewijsmateriaal gegeven waardering17., en die niet zodanig klemmend of indringend zijn dat daaraan in de motivering afzonderlijke aandacht had moeten worden besteed. Uit de door het hof 's-Hertogenbosch gegeven beslissing blijkt ten aanzien van ieder van deze argumenten voldoende, dàt het hof dat argument heeft verworpen; en in de context is ook duidelijk genoeg, waarom dat zo is.

Volledigheidshalve loop ik de hier aangevoerde argumenten kort na:

Strikt genomen worden de verdere argumenten van middelonderdeel II sub c.2 aangevoerd in het kader van de klacht omtrent een discrepantie, die ik aan het slot van de vorige alinea als ondeugdelijk beschreef; en behoeven deze (sub)klachten daarom geen bespreking. Ik loop ze niettemin na:

Onderdeel III neemt (weer) tot uitgangspunt dat in de Arnhemse procedures niet een werkelijke bedoeling van [eiseres] met betrekking tot de vrijwaringsclausule zou zijn beoordeeld, maar een "normatief" aan [eiseres] toegerekende bedoeling. Zoals eerder besproken, heeft het hof 's-Hertogenbosch de betreffende beslissing(en) anders uitgelegd, en wordt die uitleg in cassatie tevergeefs bestreden. Het middelonderdeel faalt dus, omdat het op een verkeerd uitgangspunt berust.

Dat is a fortiori het geval omdat het hof 's-Hertogenbosch in deze zaak aan de hand van een zelfstandige beoordeling van het bewijsmateriaal heeft vastgesteld, dat [eiseres] de vrijwaringsclausule in de ruime betekenis die daaraan vervolgens in rechte is toegekend, had begrepen. Ook deze beoordeling wordt volgens mij in cassatie tevergeefs bestreden; en ook die staat aan de argumenten van dit middelonderdeel in de weg.

De klacht van onderdeel III sub a constateert met juistheid dat het hof 's-Hertogenbosch "slechts" heeft gerespondeerd met de vaststelling dat [eiseres] daadwerkelijk met de "garantie-"bedoeling van de vrijwaringsclausule heeft ingestemd. Het lijkt mij duidelijk dat deze vaststelling voldoende is om alle in dit middelonderdeel aangevoerde argumenten te weerleggen: dat een notaris zich van daadwerkelijke instemming van de partijen bij een transactie moet vergewissen en te dien aanzien onder omstandigheden een zware zorgplicht kan hebben legt, eenmaal gegeven dàt de betreffende partij werkelijk heeft ingestemd, geen verder gewicht in de schaal. Ook de automonteur die heeft verzuimd het oliepeil te controleren, kan niet aansprakelijk worden gehouden als het oliepeil ondanks dit verzuim in orde was.

De mede in dit middelonderdeel ingeroepen "omkeringsregel" is in een geval als het onderhavige niet van toepassing20.. Op zijn minst is voor toepassing van die regel nodig dat er schade is veroorzaakt (in het zojuist opgeroepen voorbeeld: dat het oliepeil niet in orde was, en daar brokken uit zijn voortgevloeid).

Voor de argumenten van onderdeel III sub b geldt mutatis mutandis hetzelfde. Het hof 's-Hertogenbosch heeft op plausibele gronden geoordeeld dàt [eiseres] begreep dat zij aansprakelijkheid aanvaardde voor door haarzelf veroorzaakte (ernstige) bodemverontreiniging; klaarblijkelijk heeft het hof als inherent daaraan beoordeeld, dat [eiseres] ook begreep dat zij in voorkomend geval voor saneringskosten kon worden aangesproken. Waar dat het geval is, doet het inderdaad niet terzake of de notaris de betrokkenen heeft gewaarschuwd. De waarschuwingsplicht van de notaris bestaat daar, waar partijen zich onvoldoende van bepaalde risico's bewust zijn (en de notaris die risico's wèl kan kennen)21..

Hier ging het om een partij die het betreffende risico willens en wetens had aanvaard (en, voeg ik toe: blijkens de overweging van het hof in rov. 4.14, ook weinig andere keus had, dan dat risico te aanvaarden).

Daarbij keert het argument van dit middelonderdeel sub ii zich tegen [eiseres]: dat [eiseres] meende dat een verontreiniging uit 1964 die later als "ernstig" is aangemerkt, destijds naar behoren was opgeruimd (wat [eiseres] kennelijk heeft bewogen bij haar keus om met de vrijwaringsclausule in te stemmen22.), betreft een gegeven dat naar zijn aard hoogst zelden door een notaris kan worden beoordeeld, en waar een notaris gewoonlijk (en ook in het onderhavige geval) niet over pleegt te worden ingelicht of geraadpleegd. Als een partij - zoals [eiseres] heeft gedaan - een dergelijk gegeven verkeerd "inschat", is het eens te meer vergezocht om dàt te betrekken bij de verwijten die men later aan zijn juridische adviseur maakt.

Conclusie

Ik concludeer tot verwerping.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden