7.3.10 Beroep op de goede procesorde in cassatie. Eisen van de goede procesorde als substantiële vormvoorschriften

Hiervoor werd al vastgesteld dat een verwijzing naar de eisen van een goede procesorde een verwijzing naar normen van procesrecht behelst. Een schending van het recht levert blijkens art. 79 Wet RO een grond voor cassatie op. Naast schending van het recht vermeldt art. 79 Wet RO als cassatiegrond echter ook het verzuim van vormen.1 Strikt genomen levert een dergelijk verzuim ook een schending van recht op.2 Het belang van het onderscheid tussen verzuim van vormen en overige schendingen van recht is daarin gelegen, dat een verzuim van vormen blijkens genoemd artikel slechts tot cassatie kan leiden voor zover dit verzuim uitdrukkelijk met nietigheid is bedreigd of zodanige nietigheid voortvloeit uit de aard van de niet in acht genomen vorm. Daarmee is de gedachte tot uitdrukking gebracht dat een verzuim van processuele vormen alleen cassatie rechtvaardigt, indien het gaat om vormen die van wezenlijke betekenis zijn voor het proces.3

Tot 1963 kon in cassatie slechts worden geklaagd over verzuim van op straffe van nietigheid voorgeschreven vormen, een schending of verkeerde toepassing van de weten de overschrijding van rechtsmacht. Ook voordat de tweede cassatiegrond werd verruimd tot schendingen van het recht6, bleek de Hoge Raad echter soms al uitspraken te vernietigen wegens schending van ongeschreven eisen, zoals algemene beginselen. Aanvankelijk bleven dergelijke cassaties beperkt tot gevallen waarin de Hoge Raad kon oordelen dat de ongeschreven eis lag besloten in bepaalde wetsartikelen of het stelsel van de wet. Later liet de Hoge Raad echter ook deze constructie los en beschouwde hij de schending van ongeschreven beginselen als een zelfstandige grond voor cassatie.7, Zo oordeelde de Hoge Raad in 1962 in het arrest Van Crugten/Michiels van Kessenich8 dat in cassatie terecht erover werd geklaagd dat het hof, dat die zaak na een eerdere verwijzing in cassatie diende te beoordelen, tot een beslissing was gekomen op grond van twee deskundigenrapporten die pas na de verwijzing in cassatie en ondanks het verzet van een de klagende partij in het geding waren gebracht. Daartoe overwoog de Hoge Raad

'dat een gerechtshof in zijn uitspraak na verwijzing door den Hoge Raad partijen, zo zij voor hun nog niet onderzochte stellingen, welke door de verwijzing relevant zijn geworden, tevoren bewijs hadden aangeboden, tot dat bewijs zal moeten toelaten en ook, voorzover zij dit niet mochten hebben gedaan, haar het bewijs van zodanige stellingen ambtshalve zal mogen opdragen; dat pp. ter voldoening aan zodanige opdracht bewijsstukken in het geding mogen brengen, doch een goede procesorde er zich tegen verzet dat reeds bij de uitspraak na verwijzing zelf, niettegenstaande een daartegen door een van partijen gemaakt bezwaar, wordt recht gedaan op grond van bewijsstukken, welke tot dusver in den rechtsstrijd van partijen nog niet betrokken waren geweest.9

Iets anders dan aanvaarding van de eisen van een goede procesorde als grond voor cassatie, is dat de Hoge Raad ook in veel oudere arresten al uitsprak dat de goede procesorde een criterium kan zijn aan de hand waarvan de feitenrechter de toelaatbaarheid van een bepaalde handeling dient te beoordelen.10

Men kan zich afvragen of de eis van een goede procesorde op zichzelf een vormvoorschrift is dat de rechter op straffe van nietigheid van zijn uitspraak in acht moet nemen. Eerder werd betoogd dat de eis van een goede procesorde zelf geen beginsel van procesrecht is, nu een verwijzing naar de goede procesorde moet worden beschouwd als een verwijzing naar een verzameling van procesrechtelijke beginselen, regels en eisen.13 Dienovereenkomstig kan worden gesteld dat de eis van een goede procesorde geen zelfstandig vormvoorschrift is, maar het resultaat van een verzameling van procesrechtelijke vormvoorschriften. Dit staat er niet aan in de weg dat de goede procesorde, als resultaat van deze verzameling vormen, in het licht van art. 79 Wet RO wordt beschouwd als een door de rechter in acht te nemen vorm. Niet elke inbreuk die de rechter op de goede procesorde maakt, valt echter aan te merken als een vormverzuim dat uit de aard van de geschonden eis nietigheid van de uitspraak met zich brengt. Uit diverse uitspraken kan bijvoorbeeld worden afgeleid dat in de eisen van een goede procesorde onder meer de eis ligt besloten dat een onredelijke vertraging van het geding wordt voorkomen. Ook de verwijzing naar de eisen van een goede procesorde in art. 130 lid 1 Rv heeft blijkens de wetsgeschiedenis van deze bepaling mede betrekking op deze eis. Houdt de bestreden uitspraak een schending van deze eis in, of is de uitspraak met schending van deze eis tot stand gekomen, dan is nietigheid van die uitspraak niet altijd de gepaste sanctie. Doorgaans wordt de (materiële) afdoening van de zaak daarmee immers slechts verder vertraagd. Welke gevolgen een schending van de eisen van een goede procesorde heeft, zal dan ook steeds aan de hand van de aard van de geschonden, achter de verwijzing naar deze eisen schuilgaande normen moeten worden beoordeeld. Nietigheid (evenals vernietiging van de bestreden uitspraak in cassatie) is niet altijd de aangewezen sanctie.