4.4.1.7 Uitsluiting van stukken en art. 85 Rv

Art. 147 (oud) Rv kende laatstgenoemde voorwaarden voor de terzijdestelling van stukken niet. Reeds in het arrest Denteneer/Brouwer1, gewezen in 1933, overwoog de Hoge Raad echter al dat het voorschrift de rechter weliswaar veroorloofde om stukken die behoren tot de stukken van het geding aan de hand waarvan hij uitspraak zal moeten doen, terzijde te leggen, maar in beginsel alleen wanneer de wederpartij van degene die ze in het geding heeft gebracht, tegen kennisneming ervan door de rechter bezwaar maakte. Het kon immers zo zijn dat de wederpartij al over een afschrift beschikte of het betreffende stuk niet relevant achtte.

In een arrest van 24 december 19932 voegde de Hoge Raad daar echter aan toe dat:

'de eisen van een behoorlijke procesvoering kunnen meebrengen dat een uitzondering moet worden aanvaard op voormeld beginsel dat de rechter een gedingstuk slechts dan terzijde laat indien de wederpartij van degene die het in het geding heeft gebracht, tegen kennisneming ervan door de rechter bezwaar heeft gemaakt'.

Met name het beginsel van hoor en wederhoor, tot bescherming waarvan art. 147 (oud, thans art. 85) Rv strekt, kon volgens de Hoge Raad tot het maken van zo'n uitzondering nopen:

'Zo brengt de uit dit beginsel af te leiden regel dat de rechter geen recht behoort te doen op stukken waaromtrent de wederpartij van degene die zich daarop heeft beroepen, niet voldoende gelegenheid heeft gehad zich uit te laten (...), mee dat, zo een stuk in het geding is gebracht zonder dat blijkt dat daarvan afschrift is gegeven aan de wederpartij dan wel dat deze van de nederlegging ter griffie mededeling is gedaan, en de rechter dientengevolge betwijfelt of de wederpartij van dit in het geding brengen weet, hij in beginsel de wederpartij ambtshalve ervan in kennis dient te stellen dat het stuk behoort tot de hem overgelegde stukken van het geding en haar gelegenheid dient te geven zich desgewenst erover uit te laten.'

Zo verwierp de Hoge Raad in een arrest van 22 oktober 19994 de klacht dat het hof in strijd met de goede procesorde zou hebben toegestaan dat geïntimeerde ter zitting appellant verraste en verbaasde met een stuk dat wat inhoud en bijgevoegde producties betreft, een gewichtig verweerschrift vormde. Uit het proces-verbaal van de terechtzitting bleek immers niet dat (de advocaat van) appellant bezwaar had gemaakt tegen de overlegging van de bij de pleitnota van de advocaat van geïntimeerde gevoegde producties. De klacht vermeldde bovendien geen bijzondere feiten of omstandigheden op grond waarvan zou moeten worden aangenomen dat het hof appellant onvoldoende gelegenheid zou hebben gegeven om op de door de advocaat van geïntimeerde ter terechtzitting aangevoerde producties te reageren.5

Gewezen zij ook op het arrest Franzetti/NS6, waarin het evenwel niet om bij pleidooi in het geding gebrachte bewijsstukken ging, maar om bij pleidooi vertoonde filmbeelden. Het stond het hof vrij, aldus de Hoge Raad, om binnen het kader van de door Franzetti gegeven voorstelling van zaken, ter adstructie van het gestelde bepaalde feiten aan de film te ontlenen. Uit de gedingstukken bleek voorts volgens de Hoge Raad niet dat door de NS enig bezwaar was gemaakt tegen, of voorbehoud was gemaakt bij of na, vertoning van de film door Franzetti. 'Niet valt in te zien dat het onder die omstandigheden in strijd met een goede procesorde zou zijn dat het Hof pp. niet in de gelegenheid heeft gesteld zich over bedoelde feiten uit te laten', aldus de Hoge Raad.

'Terecht betoogt het onderdeel voorts dat het hof heeft gehandeld in strijd met de eisen van een goede procesorde door te oordelen dat Roche c.s. het rapport niet bestreden hebben, nu het rapport eerst bij pleidooi in het geding is gebracht en het hier, naar in 's hofs oordeel besloten ligt, om een biochemisch onderzoeksrapport gaat, waarvan bezwaarlijk kan worden verwacht dat het bij pleidooi en zonder nadere bestudering inhoudelijk wordt bestreden.'

Verondersteld mag worden dat in verzoekschriftprocedures waarin rechten in het geding zijn die niet ter vrije beschikking aan partijen staan, gelet op het bij die zaken betrokken algemeen belang, minder snel stukken terzijde worden gesteld, dan in zaken waarin geen rechten van openbare orde in het geding zijn. Evenzo zullen stukken minder snel als tardief aangevoerd buiten beschouwing worden gelaten in procedures die leiden tot een uitspraak die nadien kan worden gewijzigd, zoals bij alimentatieprocedures het geval is. Evenals het niet-toelaten van een bij de mondelinge behandeling opgeworpen nieuwe grief in dergelijke gevallen veelal noch in het belang van partijen, noch in het belang van een doelmatige rechtspleging is, zal ook het buitensluiten van laat aangevoerde bewijsstukken niet snel deze belangen dienen.

Overigens is in art. 1.12 LRR onder meer bepaald dat een partij die bij gelegenheid van een zitting nog producties in het geding wenst te brengen, dit uiterlijk twee weken voor de dag van de zitting aan de rechter dient mee te delen onder bijvoeging van de betreffende producties. De rechter kan vervolgens een eerder tijdstip voor het in het geding brengen van die producties bepalen. Worden bij pleidooi producties overgelegd, zonder dat dit overeenkomstig deze bepaling tevoren aan de rechter is meegedeeld, dan zouden deze volgens de landelijke helpdesk voor de uniforme toepassing van het rolreglement buiten beschouwing moeten worden gelaten, indien de wederpartij tegen de toelating van die producties bezwaar maakt.13 Een dergelijke toepassing van het rolreglement verdraagt zich echter slecht met hetgeen hierboven, op grond van de jurisprudentie van de Hoge Raad, werd betoogd, waarin meer ruimte is voor een op de omstandigheden van het geval toegesneden beoordeling van de toelaatbaarheid en waarbij niet de terzijdestelling, maar het alsnog gelegenheid bieden tot kennisneming van en reactie op de pas bij of vlak voor pleidooi overgelegde stukken het uitgangspunt vormt.14

Zie voor twee gevallen waarin de Hoge Raad had te oordelen over de vraag of de rechter in het hoger beroep van een medische tuchtzaak al dan niet in strijd met de goede procesorde stukken aan zijn beslissing ten grondslag had gelegd die vlak voor, respectievelijk na de mondelinge behandeling ter zitting waren overgelegd, de arresten van de Hoge Raad van 6 december 1996, NJ 1998, 543 en 3 maart 1995, NJ 1995, 414. Klachten dat het hof in die gevallen de eisen van een goede procesorde zou hebben geschonden door de aldus overgelegde stukken in de beoordeling te betrekken, stuitten in beide gevallen af op de specifieke regeling van het procesrecht in dergelijke tuchtzaken, in het bijzonder art. 55 lid 1 (jo. 91 lid 1 en 87 lid 1) Reglement medisch tuchtrecht (RMT). Daarin is bepaald dat ook stukken ter zitting kunnen worden overgelegd, in welk geval de rechter de klager en de persoon over wie is geklaagd, wel de gelegenheid moet bieden om van die stukken kennis te nemen en daarop te reageren.

Evenwel kunnen - in ieder geval in het licht van art. 85 lid 4 Rv - vraagtekens worden gezet bij het arrest Konsumenten Kon takt/Elektrorama.15 In dat arrest besliste de Hoge Raad dat het hof geen regels van 'behoorlijk procesrecht' had geschonden, door te oordelen dat stukken die bij akte van pleidooi in het geding werden gebracht en drie dagen (inclusief een weekend) voor pleidooi in kopie aan de wederpartij waren gestuurd, tijdig in het geding waren gebracht. Het hof kwam tot dat oordeel, gezien de grote hoeveelheid werk die het de betreffende partij moest hebben gekost om de door die wederpartij eerder in het geding gebrachte - in vaak moeilijk leesbare fotokopie op voorhand toegezonden - producties te controleren. Criterium voor de beoordeling van de tijdigheid dient echter te zijn of de wederpartij voldoende op de laat in het geding gebrachte producties heeft kunnen reageren, niet of de partij die de producties in het geding bracht een goede reden had om deze zo laat in het geding te brengen of dat het late stadium van overlegging (mede) te wijten is aan de wederpartij. Overigens betrof het in deze zaak een kort geding. Art. 147 (oud) Rv was, evenals art. 85 Rv thans is, niet rechtstreeks van toepassing in kort geding, maar kon wel, gezien de fundamentele strekking van het artikel, in beginsel van overeenkomstige toepassing worden geacht.16 Ook in kort geding diende (en dient thans) derhalve het recht op hoor en wederhoor, dus de eis dat een behoorlijke gelegenheid heeft bestaan tot kennisneming van en reactie op laat in het geding gebrachte stukken, doorslaggevend te zijn bij de beoordeling van de tijdigheid van het moment waarop stukken worden overgelegd. Wel zou men dan, gelet op het voorlopige karakter van de in kort geding getroffen maatregelen en in het licht van het spoedeisende karakter van het kort geding, genoegen kunnen nemen met een minder uitgebreide gelegenheid tot kennisneming van de stukken, dan in een bodemprocedure vereist. Voorts kan de aanwezigheid of het ontbreken van een goede reden voor het laat in het geding brengen van stukken een rol spelen bij de vraag of de stukken moeten worden toegelaten, waarbij aan de wederpartij aanvullende gelegenheid wordt geboden om zich over die stukken uit te laten, of dat die stukken terzijde moeten worden gesteld.

Dat houdt in dat de rechter in hoger beroep geen acht mag slaan op een stuk dat in eerste aanleg terzijde is gesteld, maar zich desondanks in het door een van de partijen aan hem overgelegde procesdossier bevindt, zo blijkt uit het arrest Optimum/De Bruin.17 Wel kan een dergelijk stuk alsnog met succes in hoger beroep in het geding worden gebracht. Zie voor omstandigheden waaronder een stuk dat na het fourneren, maar vóór het wijzen van het arrest was overgelegd, zonder dat het hof daar acht op sloeg, toch tot de stukken van het geding kan worden gerekend, het arrest Rainbow/de Ontvanger.18

'Tenslotte strekt het onderdeel onder 13 ten betoge dat het hof de regels van een behoorlijke procesorde heeft geschonden doordat het geheel voorbijgaat aan het door Speeckaert in het geding gebrachte rapport van de orthopaedisch chirurg Bossers van 19 okt. 1987. Het onderdeel faalt ook in zoverre. Het hof heeft geen rechtsregel geschonden door in het eerst bij memorie na deskundigenbericht in het geding gebrachte rapport van Bossers geen aanleiding te vinden voor een nader onderzoek als in het onderdeel voorgestaan.'