HR, 05-06-2018, nr. 16/06307

“hij op 13 juni 2011 in Nederland, tezamen en in vereniging met een ander opzettelijk [slachtoffer] van het leven heeft beroofd, door toen en daar opzettelijk zodanig geweld of kracht op de hals van [slachtoffer] uit te oefenen dat de cricoïd in zijn hals is gebroken en/of door [slachtoffer] (vervolgens) in het water van de Weespertrekvaart te laten glijden, ten gevolge van welke handeling(en) [slachtoffer] is overleden.”

6. De bewijsconstructie is ingericht volgens de zogeheten Promis-werkwijze. Het bestreden arrest houdt ten aanzien van het bewijs van het onder 1 primair ten laste gelegde het volgende in1.:

“Overwegingen en oordeel van het hof

Op 17 juni 2011 is het stoffelijk overschot van - naar later bleek - [slachtoffer] (hierna: [slachtoffer] als ook [slachtoffer] ) drijvend in de Weespertrekvaart, langs de Provincialeweg te Diemen ter hoogte van het adres [a-straat 1] in Diemen, aangetroffen.

Aan [verdachte] is primair ten laste gelegd dat hij [slachtoffer] , al dan niet samen met een ander of anderen, al dan niet met voorbedachten rade, van het leven heeft beroofd door opzettelijk geweld op zijn lichaam uit te oefenen en hem (vervolgens) in het water te brengen. [verdachte] ontkent dit. Wel heeft hij erkend dat hij, samen niet [medeverdachte] , op de avond van 13 juni 2011 met [slachtoffer] naar de Weespertrekvaart in Diemen is gereden en hem daar in het water heeft achtergelaten.

Het hof zal hieronder achtereenvolgens aan de orde stellen welke letsels bij [slachtoffer] zijn aangetroffen, wat de deskundigen zeggen over de mogelijke doodsoorzaak, welke bevindingen de politie heeft gedaan, wat getuigen hebben verklaard en welke ‘technische’ gegevens zich in het dossier bevinden. Daarna zal het hof een oordeel geven omtrent de betrouwbaarheid van de verklaringen van de getuigen [betrokkene 5] en [betrokkene 4] en komen tot een tussenconclusie. Vervolgens zal het hof de verklaringen van de verdachte en de medeverdachte aan de orde stellen, daaraan een beschouwing wijden en tenslotte komen tot een eindconclusie omtrent het bewijs en de bewezenverklaring.

Sectiebevindingen

Letsels en postmortale periode

De lijkschouwer van de gemeente Amsterdam Amstelland en Zaanstreek Waterland heeft op 17 juni 2011 aangegeven dat de overledene (het hof begrijpt: [slachtoffer] ) om 12.40 uur uit het kanaal bij de Provinciale weg te Diemen was gehaald, dat het lijk was gekleed en geen schoenen droeg en dat de bevindingen bij onderzoek kunnen passen bij een overlijdensdatum van 2-5 dagen geleden.

Dr. B. Kubat heeft sectie op het lichaam van [slachtoffer] verricht. Zij heeft diverse letsels geconstateerd, te weten bloeduitstortingen in de halsspieren, rondom het kraakbeen (bij/rondom het cricoïd), rond het tongbeen, in de mondbodem en in het puntje van de tong; breuk van het cricoïd (een kraakbeenring onder het strottenhoofd), breuken van de zesde rib links en zevende rib rechts, beiden zijwaarts, met kleine, omgevende bloeduitstortingen. Deze letsels zijn bij leven ontstaan. De bevindingen met betrekking tot de huid passen bij een langer verblijf in het water of in een vochtige omgeving. De bevindingen met betrekking tot de postmortale veranderingen en de huid passen bij een postmortale periode van meerdere dagen.

Voornoemd pathologisch aanvullende rapport van dr. B. Kubat van 23 augustus 2011 en door haar opgestelde aanvullende briefrapporten houden in dat er twee potentiële doodsoorzaken zijn, die elk op zich dan wel in combinatie het intreden van de dood kunnen verklaren, te weten:

- verwikkelingen van bij leven ingewerkt uitwendig mechanisch geweld op de hals, hetgeen botsend (zoals een hevige slag, val, stoot) samendrukkend (zoals verwurging) of een combinatie van deze, verdrinking.

- Een voorkeur of mate van waarschijnlijkheid met betrekking tot de twee bovengenoemde mogelijke doodsoorzaken is op basis van de sectiebevindingen niet aan te geven.

Het ongedateerde rapport intreden van de dood van dr. F.R.W. Van de Goot, houdt omtrent de doodsoorzaak in dat het intreden van de dood verklaarbaar is op grond van samendrukkend mechanisch geweld op de halsregio en de verwikkelingen daarvan. De bevindingen sluiten een ruime periode tussen het oplopen van (een deel) van de letsels en het uiteindelijk intreden van de dood niet uit. Dr. Van de Goot acht het veel waarschijnlijker de huidige sectiebevindingen aan te treffen bij een scenario van reeds overleden te water raken dan wanneer het slachtoffer ten tijde van te water raken nog zou hebben geleefd (en, zo begrijpt het hof uit het rapport, zou zijn verdronken).

Ter terechtzitting in eerste aanleg op 24 maart 2016 zijn beide deskundigen gehoord. Dr. Kubat heeft toen verklaard dat het niet mogelijk is om met zekerheid aan te tonen of de breuk van het cricoïd voor of na het overlijden is ontstaan, maar dat zij het iets waarschijnlijker acht dat deze breuk en de bloeduitstortingen aan de hals tegelijkertijd zijn ontstaan dan op verschillende momenten. Zij tekende daarbij aan dat voor het breken van het cricoïd grote krachten nodig zijn en dat dit letsel vooral vaak wordt gezien bij slaan of schoppen tegen de hals. Ook voor het breken van de ribben is behoorlijke kracht nodig geweest. Het letsel aan de hals is op zichzelf niet dodelijk, althans hoeft dit niet te zijn, maar kan dit zijn als er langere tijd dan kortdurend druk op de hals wordt uitgeoefend. Ook kan het zijn dat het direct aanzuigen van verse lucht vanuit de longen wordt belet.

Dr. Van de Goot heeft verklaard dat de bloedingen in de hals aantoonbaar bij leven zijn ontstaan, omdat daar een ontstekingsreactie na impact waar te nemen is. Dit wondbeeld past bij een letsel dat ongeveer een uur voor het overlijden is ontstaan.

Dr. Kubat heeft verklaard dat zij dit met dr. Van de Goot eens is, waarbij zij neigde naar een nog iets kortere periode en een uur als bovengrens wilde aanhouden.

Dr. Kubat heeft voorts nog verklaard dat op grond van het letsel geen persoon is uit te sluiten als toebrenger van dit letsel, maar evenmin is uit te sluiten dat het letsel is ontstaan door vallen. Zij heeft er daarbij wel op gewezen dat het letsel aan de ribben zich aan twee zijden bevond, hetgeen betekent dat het slachtoffer twee keer gevallen moet zijn. Geconfronteerd met de vraag of de ribbreuken kunnen zijn ontstaan door een val var de achterbank van een auto, antwoordde zij dat dit mogelijk is als het slachtoffer gevallen zou zijn op iets hards dat daar lag, maar dat hij in dat geval twee keer gevallen zou moeten zijn, naar links en naar rechts.

Dr. Van de Goot heeft voorts verklaard dat de mate van beschadiging van de huid wat mager is voor slaan met een voorwerp of vallen. Dr. Kubat heeft hierover nog opgemerkt dat er mogelijkheden van vallen op de hals zijn die niet veel huidletsel opleveren, bijvoorbeeld op een metalen buis of een zachte structuur.

Toxicologisch onderzoek

Uit toxicologisch onderzoek bleek voorts van de aanwezigheid van ethanol in het bloed van [slachtoffer] . Dr. M. Verschraagen heeft geconcludeerd dat de hoge ethanolconcentratie in het lichaam een bijdrage geleverd kan hebben aan het overlijden door verdovende effecten. Het overlijden kan daaruit niet worden geconcludeerd. In hoger beroep heeft deze deskundige in antwoord op vragen van de verdediging nader gerapporteerd. In dat rapport heeft hij gesteld dat het promillage alcohol in het bloed ten tijde van het overlijden wordt geschat op ongeveer 2,9 tot 3,2 mg/ml. Voorts houdt dit rapport in dat de mate van gewenning aan alcohol van invloed is op de waarschijnlijkheid van overlijden bij de gevonden hoeveelheid ethanol. Ook wordt gesteld dat bij de gevonden hoeveelheid bij een gemiddeld persoon verminderde reactiesnelheid, waggelende gang en mogelijk effecten op de ademhaling kunnen optreden. Bij gewende (chronische) gebruikers zijn hogere ethanolconcentraties nodig om dezelfde effecten te bereiken.

Bevindingen van de politie en verklaringen van getuigen

Kort nadat [slachtoffer] was gevonden, is nader onderzoek gedaan naar een 112-melding op 13 juni 2011 omstreeks 24.00 uur van een verdachte situatie in de directe omgeving van de plaats waar het lichaam later is aangetroffen. De melding was afkomstig van [betrokkene 5] en hield in dat hij die avond rond 23.00 uur met een vriend vanaf hun zeilboot “iets heel raars” had gezien. [betrokkene 5] beschreef dat er een auto stond, dat daar twee mensen bij waren onder wie een (naar hun inschatting) Aziatische vrouw en dat het leek of er iets of iemand aan de kade hing dat een zetje kreeg en daardoor te water raakte. [betrokkene 5] en zijn vriend hoorden nog wat gespartel, maar zagen toen ze ter plaatse waren alleen nog twee schoenen drijven.

Op 22 juni 2011 is [betrokkene 5] als getuige gehoord. Hij heeft toen verklaard dat hij met [betrokkene 4] was gaan varen. Op de terugweg zag hij in een parkeerhaven aan de Provincialeweg een auto met de neus in de richting Diemen staan. Vlak voor die auto stond een man. Ongeveer 25 meter verderop was een vrouw in de bosjes bij de beschoeiing bezig. Daar hing iets half in het water. Hij hoorde de man en de vrouw met elkaar praten. Hij zag vervolgens dat de vrouw het object verder het water in duwde. Hij hoorde hierop een plons en een zucht/kreun. De plons hield een paar seconden aan, waardoor het leek dat het object spartelde. Zowel de man als de vrouw stapten vervolgens in en reden weg. [betrokkene 5] had geen goed gevoel van het hele voorval. Hij is naar de plek toe gevaren. Daar heeft hij niets meer van het object gezien, hij zag wel twee schoenen drijven.

Op 12 juli 2011 is [betrokkene 4] als getuige gehoord. Hij heeft de verklaring van [betrokkene 5] in grote lijnen bevestigd. Hij heeft verklaard dat ook hij een auto in een parkeerhaven zag staan met de neus in de richting van Diemen. Zijn aandacht werd getrokken door het geluid van een gesprek dat een vermoedelijk Aziatisch vrouw met luide stem voerde met een man die verderop bij de auto stond. De man was blank en niet jong en fit. Toen hij beter keek leek het of de vrouw wat vast had. Het leek alsof ze op de kade zat en iets vasthield, wat vrij groot was en half in het water hing. Zij sprak zodanig dat het leek of zij in paniek was of twijfelde. Kort daarna zag hij dat zij dat wat ze vasthield het water in duwde. Hij hoorde een plons en zag dat het object van haar los kwam. Hij zag het object drijven en vervolgens snel onder water verdwijnen. Hij zag dat drijvende object nog toen zij naar de plek voeren, waar zij de plons hadden gehoord, maar toen zij daar aankwamen zagen zij dat object niet meer. Wel zag hij twee schoenen drijven. Hij heeft de man en de vrouw zien wegrijden. Hij zag de auto vervolgens nog een keer stoppen. Hij zag de man uitstappen, hij zag de man kijken naar de plek bij het water en vervolgens weer instappen en wegrijden. De getuigen [betrokkene 4] en [betrokkene 5] zijn daarna nog vaker gehoord. Zij hebben bij die gelegenheden hun verklaringen telkens (in grote lijnen) bevestigd.

Op 13 september 2011 is [betrokkene 6] , de dochter van [medeverdachte] , als getuige gehoord. Zij heeft verklaard dat haar moeder haar zoontje [betrokkene 7] in de vroege avond van 13 juni 2013 bij haar heeft afgezet om [slachtoffer] samen met [verdachte] (het hof begrijpt: [verdachte] ) een lift naar Amsterdam te geven. [slachtoffer] is toen even uit de auto gestapt, hij heeft naar haar gezwaaid en tegen haar gezegd dat ze goed op het kind moest passen, waarna hij weer in de auto is gaan zitten. Hij was vriendelijk. Er is haar niets bijzonders aan [slachtoffer] opgevallen.

‘Technische’ gegevens

In het dossier bevinden zich historische verkeersgegevens van de telefoons van [slachtoffer] en van [medeverdachte] , gegevens die zijn uitgelezen uit de tomtom van [verdachte] (die zich die avond in zijn auto bevond) en gegevens van camera’s langs de weg. Aan de hand daarvan kan worden vastgesteld waar die toestellen en de auto van [verdachte] zich op diverse momenten op 13 juni 2011 hebben bevonden.

Om 11.55 uur peilde de telefoon van [slachtoffer] uit in de omgeving van het NS-station in Diemen. Om 17.08 peilde de telefoon van [slachtoffer] uit in de omgeving van de woning van [medeverdachte] . Om 18.26 uur bevond de telefoon van [medeverdachte] zich in de omgeving van de woning van [verdachte] .

Om 18.43 uur peilde de telefoon van [medeverdachte] uit bij de snelweg bij Almere-Stad en tussen ongeveer 18.50 uur en 19.00 uur in Muiderberg. In Muiderberg is om 19.03 uur de Tomtom in de auto van [verdachte] aangezet. Die verplaatste zich naar de woning van [verdachte] , kwam daar aan om 19.20 uur en bleef daar ongeveer 2 minuten. Vervolgens verplaatste die Tomtom zich naar een parkeerplaats voor het gezondheidscentrum in Almere, waar hij weer is uitgezet. Om 20.22 uur peilde de telefoon van [medeverdachte] weer uit op de Hogering te Almere en begaf zich vervolgens weer in de richting van Amsterdam. Om 20.51 uur werd het kenteken van [verdachte] waargenomen door een camera op de Loosdrechtdreef in Amsterdam, in de directe omgeving van de Gaasperplas. Uit registraties van diverse apparaten en camera’s blijkt dat de auto van [verdachte] , de tomtom en de telefoon van [medeverdachte] zich tot 22.30 uur voortdurend in de omgeving Gaasperplas/Gaasp/Weespertrekvaart hebben bevonden. Voorts blijkt daaruit dat de telefoon van [medeverdachte] omstreeks 23.27 uur bij de Weesperweg in de nabijheid van Muiden uitpeilde, waarna [medeverdachte] en [verdachte] omstreeks 0.00 uur in elkaars aanwezigheid zijn geregistreerd in het tankstation BP aan de rijksweg Al.

De verklaringen van [verdachte]

heeft bevestigd dat hij met [medeverdachte] in de avond van 13 juni 2011 langdurig met [slachtoffer] heeft rondgereden en dat zij [slachtoffer] die avond rond 23.00 uur in de Weespertrekvaart hebben achtergelaten. Het hof acht zijn verklaringen in zoverre, gelet op de bevestiging daarvoor in het overige bewijs, betrouwbaar en zal deze bezigen voor het bewijs.

De betrouwbaarheid van de verklaringen van de getuigen [betrokkene 5] en [betrokkene 4]

De verdediging heeft gesteld dat de verklaringen van [betrokkene 5] en [betrokkene 4] niet betrouwbaar zijn, omdat zij in het donker niet hebben kunnen zien of [medeverdachte] datgene wat zij vasthield of dat haar vasthield, duwde of juist (tevergeefs) uit het water probeerde te trekken, noch of [slachtoffer] (zo hij degene was die in het water lag) al dan niet heeft gezwommen.

Het hof acht de verklaringen van [betrokkene 5] en [betrokkene 4] echter betrouwbaar. Het hof merkt daaromtrent ten eerste op dat [betrokkene 5] en [betrokkene 4] toevallige passanten waren die geen enkele bemoeienis hadden met [medeverdachte] en/of [verdachte] of hetgeen aan de waterkant gaande was. Er bestaat geen reden te twijfelen aan hun oprechtheid. Voorts staat vast dat zij hun waarnemingen hebben gedaan in de avondschemering, net voor het invallen van de duisternis. Uit het feit dat hun waarnemingen omtrent de personen die zij zagen (een Aziatisch uitziende vrouw en een oudere man) en wat er aan het water gebeurde (iets of iemand raakte te water) juist zijn gebleken, leidt het hof af dat sprake was van voldoende licht om dit te kunnen zien. Overigens heeft [verdachte] ook zelf verklaard dat hij een boot op het water heeft gezien met daarop twee mannen: een in het midden van de boot en een voorin.

Voorts stelt het hof vast dat de verklaringen van [betrokkene 5] en [betrokkene 4] consistent zijn, nu [betrokkene 5] en [betrokkene 4] in de kern steeds bij hun eerste verklaringen zijn gebleven en beider verklaringen ook op essentiële onderdelen overeenkomen. Die verklaringen houden in dat zij, hoewel zij niet precies konden zien wat er aan de waterkant gebeurde, hebben waargenomen dat er een groot object te water ging, dat kort daarna verdween en dat dit mogelijk een lichaam betrof. Dat is voor [betrokkene 5] ook aanleiding geweest die avond na zijn thuiskomst de politie te bellen. Weliswaar heeft [betrokkene 4] zich bij de rechter-commissaris op gerichte vragen daaromtrent voorzichtiger uitgelaten over de vraag of [medeverdachte] het grote object vasthield, of dat dat andersom was, maar [betrokkene 4] heeft ook daar verklaard dat hij heeft gezien dat het object na het te water raken even bleef drijven en vervolgens zonk. De onderlinge verschillen tussen de verklaringen van [betrokkene 5] en [betrokkene 4] laten zich naar het oordeel van het hof verklaren door de ervaringsregel dat waarnemingen van verschillende personen nu eenmaal altijd enigszins van elkaar kunnen verschillen. Wat wordt waargenomen is afhankelijk van waarop de aandacht is gericht.

Tussenconclusies

Het hof trekt uit hetgeen hiervoor is weergegeven de volgende conclusies.

Moment van overlijden

Gelet op de verklaringen van [betrokkene 5] en [betrokkene 4] , mede inhoudende dat zij na het verdwijnen van het object in het water twee schoenen zagen drijven, waarvan zij er één uit het water hebben gehaald, de plaats van aantreffen van het lichaam van [slachtoffer] , overigens zonder schoenen, en de bevindingen ten aanzien van het postmortale interval gaat het hof ervan uit dat de [betrokkene 5] en [betrokkene 4] het moment van het te water raken en onder water gaan van [slachtoffer] hebben waargenomen. Het hof gaat er op grond van dezelfde bewijsmiddelen van uit dat [slachtoffer] in ieder geval niet later kan zijn overleden dan enkele minuten na dit moment, derhalve om ongeveer 23.00 uur. Zo hij toen nog leefde, moet hij immers op dat moment verdronken zijn.

Het hof acht het redelijkerwijs uitgesloten dat [slachtoffer] nadien nog levend boven water is gekomen, het water heeft verlaten en op een later moment in dezelfde omgeving weer te water is geraakt en overleden. Niets in het dossier wijst op een dergelijke gang van zaken, die ook overigens buitengewoon onwaarschijnlijk te achten is. Het hof merkt daarbij nog op dat de verklaringen van enkele andere getuigen die menen [slachtoffer] na 13 juni 2011 nog te hebben gezien of gesproken niet stellig zijn ten aanzien van het moment waarop die ontmoetingen en gesprekken hebben plaatsgevonden. Het hof gaat er dan ook van uit dat zij zich hebben vergist.

Moment van het ontstaan van het halsletsel

Gelet op de verklaringen van de deskundigen dat het halsletsel ongeveer één uur of iets korter voor het overlijden moet zijn ontstaan, gaat het hof er voorts van uit dat het halsletsel niet later is ontstaan dan om ongeveer 22.00 uur. Dit brengt met zich dat het letsel niet kan zijn ontstaan rond het moment dat [slachtoffer] te water raakte, zoals bijvoorbeeld door een val op de walkant van de Weespertrekvaart. Het hof wijst deze suggestie van de verdediging dan ook van de hand.

Gelet op de verklaring van de getuige [betrokkene 6] , dat zij [slachtoffer] in levende lijve heeft gezien en geen bijzonderheden aan hem heeft waargenomen, gaat het hof er voorts van uit dat dit letsel niet eerder is ontstaan dan nadat het zoontje van [medeverdachte] bij [betrokkene 6] is afgezet, derhalve om ongeveer 18.30 uur.

Hoewel voornoemd halsletsel op zichzelf niet dodelijk hoefde te zijn, acht het hof het uitgesloten dat [slachtoffer] zich met dat letsel nog zou hebben gedragen zoals [betrokkene 6] heeft verklaard.

Moment van het ontstaan van het letsel aan de ribben

Gelet op de verklaring van de getuige [betrokkene 6] gaat het hof ervan uit dat in de (late) middag van 13 juni 2011 de ribben van [slachtoffer] nog niet gebroken waren. Het komt het hof als uiterst onwaarschijnlijk voor dat dergelijk pijnlijk letsel onopgemerkt zou blijven, ook als [slachtoffer] dronken was. Ook overigens ontbreekt in het dossier enige aanwijzing voor een dergelijk letsel van eerdere datum. Het hof leidt daaruit af dat ook het letsel aan de beide ribben in de avond, in elk geval na 18.30 uur, van 13 juni 2011 is ontstaan.

Invloed van alcohol

In het dossier bevinden zich vele verklaringen waaruit kan worden afgeleid dat [slachtoffer] in de laatste periode van zijn leven gewend was aan het dagelijks consumeren van veel alcohol. Gelet op de verklaring van dr. Verschraagen gaat het hof er daarom van uit dat de in zijn bloed aangetroffen alcohol minder effect op hem heeft gehad dan op de gemiddelde mens. Dat zijn overlijden rechtstreeks aan het alcoholgebruik te wijten is geweest acht het hof daarom uitgesloten.

Conclusie ten aanzien van de doodsoorzaak

Het hof deelt de conclusie van de deskundigen dat het halsletsel, of verwikkelingen ten gevolge daarvan, dan wel verdrinking, of een combinatie van beide tot de dood van [slachtoffer] heeft of hebben geleid en maakt deze conclusie tot de zijne.

De voorlopige conclusie ten aanzien van het ontstaan van het letsel en de betrokkenheid daarbij van [medeverdachte] en [verdachte]

Dr. Kubat heeft verklaard dat het bij [slachtoffer] geconstateerde halsletsel vaak wordt gezien bij schoppen en/of slaan tegen de hals. Er is dan een krachtige lokale inwerking van geweld op de hals.

Voor de ribben geldt dat de zesde rib links en de zevende rib rechts beiden zijwaarts waren gebroken. Dit wijst op behoorlijke kracht. Er is dus zowel links als rechts een inwerking van geweld geweest.

Het hof concludeert daaruit dat sprake is van drie forse geweldsinwerkingen op drie verschillende plaatsen op het lichaam. Het hof is van oordeel dat dit alles erop duidt dat de bij [slachtoffer] aangetroffen letsels niet het gevolg zijn van een val, maar opzettelijk zijn toegebracht.

Uit voornoemde bewijsmiddelen kan worden afgeleid dat [medeverdachte] en [verdachte] rond 18.30 uur met [slachtoffer] zijn gaan rijden, dat hem op dat moment nog niets mankeerde, dat zij urenlang hebben rondgereden en dat [slachtoffer] om ongeveer 23.00 uur in het water is geraakt. Gezien de verklaringen van [betrokkene 5] en [betrokkene 4] gaat het hof ervan uit dat [slachtoffer] op het moment dat hij te water raakte reeds was overleden, dan wel dat hij toen (vrijwel) buiten bewustzijn was. Als dat laatste het geval was, moet [slachtoffer] toen en daar zijn verdronken. Het hof verwijst naar zijn overwegingen daaromtrent onder het kopje ‘moment van overlijden’.

Dit betekent dat de bij [slachtoffer] aangetroffen verwondingen zijn toegebracht in de periode die hij met [medeverdachte] en [verdachte] heeft doorgebracht, dat zij hem aan het eind van hun rit naar de waterkant hebben gebracht, dat [medeverdachte] hem uiteindelijk in (schijnbaar) levenloze toestand in het water heeft laten zakken en dat zij hem daar in het water hebben achtergelaten.

Het hof is van oordeel dat gelet op dit alles sprake is van omstandigheden die de verdachte in hoge mate belasten en die redengevend zijn voor het bewijs dat hij het slachtoffer, samen met de medeverdachte, om het leven heeft gebracht, tenzij hij voor die omstandigheden een aannemelijke verklaring biedt waaruit een andere toedracht naar voren komt.

De verklaringen van [verdachte]

heeft bij de politie, bij de rechter-commissaris, ter terechtzitting in eerste aanleg en ter terechtzitting in hoger beroep verklaringen afgelegd. Zijn verklaring in hoger beroep - die in grote lijnen overeenkomt met zijn eerdere verklaringen - houdt het volgende in.

Ik ben op 13 juni 2011 omstreeks 16.00 uur door [medeverdachte] gebeld. Zij vroeg me om [slachtoffer] een lift te geven naar Amsterdam. Ik heb ze omstreeks 18.30 uur opgehaald. [medeverdachte] , [slachtoffer] en [betrokkene 7] stonden al beneden bij de flat te wachten, toen ik aan kwam rijden. We zijn eerst naar de dochter van [medeverdachte] gereden om [betrokkene 7] weg te brengen. Daarna zijn we naar mijn woning gereden, omdat ik mijn tasje met papieren was vergeten. Ik heb bij mij thuis niets geks aan [slachtoffer] gezien. Er was niemand anders in mijn woning aanwezig. Na een minuut of twintig zijn we vertrokken. [slachtoffer] is zelf naar de auto gelopen en ingestapt. [medeverdachte] ging voorin zitten, [slachtoffer] stapte achterin de auto. We zijn in de richting van Amsterdam gereden. Bij Muiderberg zei [medeverdachte] dat ik de afslag moest nemen. Toen wij daar reden, werd zij door [B] gebeld. [B] wilde geld dat van mij was af geperst aan mij komen terug geven. Daarom zijn we teruggereden naar mijn woning. Ik heb mijn tomtom toen aangezet. We zijn toen vijf à tien minuten bij mijn woning geweest. [medeverdachte] en [slachtoffer] zijn mijn huis binnengegaan. Ik ben [medeverdachte] en [slachtoffer] binnen gaan ophalen. Er was toen niemand anders in mijn woning. Ook toen heb ik niets geks aan [slachtoffer] gemerkt. Ze liepen met mij mee naar de auto. Volgens mij ging [medeverdachte] weer voorin zitten en is [slachtoffer] weer achter in de auto gaan zitten.

Ik heb toen kort bij het gezondheidscentrum geparkeerd en daarna bij de Albert Heijn (Waterwijk). Volgens mij zijn we daar zo’n vijf à tien minuten gebleven. [medeverdachte] ging naar de Albert Heijn. Ik weet niet wat ze daar heeft gekocht. Volgens mij zijn we daarna eerst nog gaan tanken. [medeverdachte] is toen achterin gaan zitten bij [slachtoffer] . [medeverdachte] heeft tot in Muiden achter in de auto gezeten. In Muiden is ze weer voorin komen zitten. Er waren geen andere mensen bij aanwezig. Mij is toen niets bijzonders opgevallen. Op een gegeven moment is [slachtoffer] van de bank afgevallen. Ik hoorde namelijk een bons en een zucht. Ik ben toen gestopt. Toen zag ik dat hij heel raar lag, op de bodem van de auto tussen de bank en mijn stoel in. Ik weet zeker dat dit op de snelweg gebeurde. Toen ik de deur open deed, maakte hij met zijn voeten schoppende bewegingen mijn kant op. Er is mij op dat moment verder niets aan [slachtoffer] opgevallen. Ik heb de deur toen weer dicht gedaan en ben verder gereden over allerlei kleinere wegen, totdat we uiteindelijk zijn gestopt aan de Weespertrekvaart. Dat was, omdat [medeverdachte] zei dat [slachtoffer] moest plassen en omdat mijn auto een kokende motor had. Ik heb de deur opengemaakt voor [slachtoffer] en ik heb hem een hand gegeven om hem overeind te helpen. Hij lag toen nog steeds in die rare positie. De eerste paar stappen die hij zette gingen moeilijk. Na een paar passen liep hij normaal. Ik heb ook toen niets geks aan hem gemerkt. [medeverdachte] stond te roken. Ik ben de Provincialeweg overgestoken om te plassen. Toen ik daar stond, hoorde ik [medeverdachte] om hulp roepen. Ze riep dat [slachtoffer] haar het water in probeerde te trekken. Ik zag [medeverdachte] op haar buik liggen. Ze lag aan de rand van het water. [slachtoffer] stond in het water. Ik zag dat hij het been van [medeverdachte] vast had. Ik ben er naar toe gegaan en heb zijn hand van haar been losgemaakt. Ik heb mijn hand naar hem uitgestoken om hem uit het water te helpen. In plaats daarvan spetterde hij water naar mij, zette hij zich af en zwom weg. Ik heb me toen omgedraaid om [medeverdachte] overeind te helpen. Ik heb daar in de buurt verder geen andere mensen zien lopen. Ik zag dat [slachtoffer] naar de boot zwom. Ik kon die boot goed zien. Ik zag dat er twee mannen op zaten: een van die mannen zat in het midden, de ander voorin. De boot voer aan de andere kant van het water. Ik zag dat er vanaf die boot een stok werd uitgestoken.

Op dat moment begon [medeverdachte] te schreeuwen dat we daar weg moesten. Daarom ben ik toch gaan rijden. Ik ben na een meter of tien gestopt.

Ik heb ook gezien dat [slachtoffer] zijn schoenen uitdeed en ze in het water liet glijden. Dat was bij het bosje waar hij stond te plassen, voordat hij [medeverdachte] het water in probeerde te trekken. Ik heb zijn schoenen daarna niet meer gezien.

Bij het tankstation heb ik de ANWB gebeld. [medeverdachte] heeft een andere lift geregeld. Ik ben door de ANWB thuis gebracht.

Ik heb na 13 juni 2011 een ontmoeting gehad met [medeverdachte] en haar zoons. Zij hebben me toen gezegd dat ik moest zeggen dat we [slachtoffer] bij het hotel hadden afgezet.

De aannemelijkheid van de verklaring van [verdachte]

Het hof stelt vast dat de verklaring van [verdachte] niet te rijmen is met de verklaringen van [betrokkene 5] en [betrokkene 4] . Het hof acht het op grond van die verklaringen uitgesloten dat [slachtoffer] op het moment van te water raken nog bij vol bewustzijn was, in de richting van de boot is gezwommen en dat hem vanaf de boot een stok is toegestoken, zoals [verdachte] heeft verklaard. Voor het overige wekt de verklaring van [verdachte] slechts bevreemding. Met name blijft onduidelijk waarom urenlang met [slachtoffer] is rondgereden en hoe [slachtoffer] het letsel heeft opgelopen.

Voor zover de verdediging heeft betoogd dat [slachtoffer] het letsel heeft opgelopen door één of meer ongelukkige valpartijen, merkt het hof op dat het hof het, als gezegd, uitgesloten acht dat het letsel kan zijn ontstaan door valpartijen aan de waterkant.

De verklaring van [verdachte] biedt geen aanknopingspunten voor valpartijen op andere momenten die avond. Hoogstens blijkt uit zijn verklaringen van een val van [slachtoffer] van de achterbank van de auto. Het hof acht het evenwel uitgesloten dat bij één val van een dergelijke geringe hoogte in een zeer beperkte ruimte zowel de bloedingen in de hals, als de breuken aan beide zijden van de ribben kunnen zijn ontstaan.

Eindconclusie

Gelet op al het voorgaande is het hof van oordeel dat [verdachte] geen aannemelijke verklaring heeft voor de feiten en omstandigheden die uit de bewijsmiddelen naar voren komen. Aldus komt het hof tot de conclusie dat hij voor de hiervoor bedoelde feiten en omstandigheden geen redelijke verklaring heeft gegeven die de redengevendheid van die feiten en omstandigheden voor het bewijs ontzenuwt. Het hof acht dan ook bewezen dat de verdachte zich, samen met de medeverdachte, heeft schuldig gemaakt aan doodslag op [slachtoffer] .

Het hof overweegt omtrent het medeplegen nog het volgende.

Het hof stelt voorop dat om als medepleger te kunnen worden aangemerkt sprake moet zijn geweest van een voldoende nauwe en bewuste samenwerking met een ander of anderen ter verwezenlijking van een gezamenlijk crimineel doel. Het accent ligt daarbij op de samenwerking en minder op de vraag wie welke feitelijke handelingen heeft verricht. De kwalificatie medeplegen is slechts dan gerechtvaardigd als de bewezenverklaarde intellectuele en/of materiële - bijdrage aan het delict van de verdachte van voldoende gewicht is. Een gezamenlijke uitvoering van het strafbare feit leidt in beginsel tot de kwalificatie ‘medeplegen’.

Uit de stukken in het dossier en het verhandelde ter terechtzitting is niet duidelijk geworden op welk moment het letsel aan [slachtoffer] is toegebracht, door wie en op welke wijze hem het letsel feitelijk is toegebracht, op welk moment [slachtoffer] is overleden, noch of [slachtoffer] aan het letsel is overleden of dat hij is verdronken. Wel staat vast dat genoemd letsel is toegebracht tussen ongeveer 18.30 uur en 22.00 uur en dat [verdachte] en [medeverdachte] in die periode voortdurend met [slachtoffer] onderweg waren. Geen van hen heeft verklaard dat sprake is geweest van een ontmoeting met enig ander. Voor betrokkenheid van derden biedt het dossier ook overigens geen enkel aanknopingspunt. Dit leidt het hof tot de conclusie dat het letsel, dat het gevolg is geweest van meerdere geweldsimpacten, feitelijk is toegebracht door [medeverdachte] , door [verdachte] of door hen beiden tezamen. Hoewel niet kan worden vastgesteld wat hierbij de onderlinge taakverdeling is geweest, staat vast dat beiden aanwezig waren op de plaats waar en het moment waarop het letsel aan [slachtoffer] werd toegebracht en daarvan wetenschap hebben gehad.

Ook staat vast dat [slachtoffer] maximaal één uur na het toebrengen van dat letsel is overleden. Of dat nu is geschied onderweg naar de Weespertrekvaart of kort na het moment waarop [slachtoffer] in het water is beland, is daarbij niet van belang. Van belang is dat [verdachte] en [medeverdachte] steeds, zoals ook uitdrukkelijk door [verdachte] is verklaard, samen zijn gebleven en hebben samengewerkt, ook nadat het letsel aan [slachtoffer] is toegebracht. Zij zijn immers na het toebrengen van het letsel met hem (verder) gereden en hebben hem of zijn dode lichaam naar de Weespertrekvaart gebracht. Daar heeft [medeverdachte] hem of zijn dode lichaam, terwijl [slachtoffer] zich (half) in het water bevond, losgelaten. [medeverdachte] en [verdachte] hebben hem daar vervolgens in het water achtergelaten en zijn weggereden. Geen van hen beiden heeft zich op enig moment van de situatie gedistantieerd, terwijl daar wel gelegenheid voor is geweest. Op grond hiervan is het hof van oordeel dat [medeverdachte] en [verdachte] vanaf 18.30 uur tot aan de dood van [slachtoffer] nauw en bewust met elkaar hebben samengewerkt, welke samenwerking was gericht op het doden van [slachtoffer] .

Op grond van al hetgeen hiervoor is overwogen is het hof van oordeel dat het handelen van [medeverdachte] en [verdachte] die avond gericht is geweest op de dood van [slachtoffer] . Het hof acht, ook als [verdachte] het letsel niet zelf heeft toegebracht en ook als [slachtoffer] reeds was overleden op het moment dat [medeverdachte] hem in het water liet zakken, bewezen dat hij zich heeft schuldig gemaakt aan het medeplegen van doodslag op [slachtoffer] .”

7. De steller van de middelen keert zich met een aantal deelklachten tegen de bewezenverklaring. Voordat ik op die deelklachten inga, sta ik stil bij enkele algemene aspecten van de bewijsvoering en de toetsing daarvan in cassatie.

8. Het hof heeft in zijn arrest een andere benadering gekozen dan de rechtbank in het vonnis in eerste aanleg. De rechtbank heeft de verdachte vrijgesproken van het ten laste gelegde medeplegen van doodslag. Daarbij heeft de rechtbank gewicht toegekend aan de onderlinge verhoudingen tussen de medeverdachte [medeverdachte] en de verdachte. In dit verband verdient vermelding dat de medeverdachte [medeverdachte] ook is veroordeeld wegens het oplichten van de verdachte. De rechtbank heeft uit de stukken van het geding afgeleid dat de medeverdachte [medeverdachte] het voortouw had bij de levensberoving van [slachtoffer] en heeft aangenomen dat ofwel [medeverdachte] zelfstandig het letsel aan [slachtoffer] heeft toegebracht ofwel dat de verdachte op aandringen van [medeverdachte] haar bij het toebrengen van dit letsel heeft geholpen. De rechtbank sluit de mogelijkheid uit dat de verdachte uit zichzelf, zonder bepalende invloed van [medeverdachte] , het letsel aan [slachtoffer] heeft toegebracht. Nu de rechtbank niet kan vaststellen dat de verdachte [slachtoffer] samen met de medeverdachte [medeverdachte] heeft gedood, spreekt zij de verdachte van het primair ten laste gelegde vrij. Wel heeft de rechtbank medeplichtigheid bewezen verklaard. Daartoe heeft de rechtbank overwogen dat de verdachte vanaf het begin van de geweldshandelingen tot en met het wegrijden van de Weespertrekvaart na het in het water duwen van [slachtoffer] aanwezig is gebleven en zich beschikbaar is blijven stellen als chauffeur aan de medeverdachte [medeverdachte] .

9. De rechtbank heeft aldus de feitelijke toedracht mede afgeleid uit het door haar ingeschatte verschil in persoonlijkheden en de onderlinge verhouding tussen de verdachte en zijn medeverdachte [medeverdachte] . Het hof heeft zich daaraan kennelijk niet willen wagen en heeft zijn gevolgtrekkingen slechts ontleend aan de feiten en omstandigheden die als het ware rechtstreeks uit de inhoud van de bewijsmiddelen volgen. Het hof concludeert dat de aan [slachtoffer] toegebrachte verwondingen zijn ontstaan in de periode die hij met de medeverdachte [medeverdachte] en de verdachte heeft doorgebracht, dat zij hem aan het einde van de rit naar de waterkant hebben gebracht, dat [medeverdachte] hem uiteindelijk in schijnbaar levenloze toestand in het water heeft laten zakken en dat de verdachte en [medeverdachte] hem daar in het water hebben achtergelaten. Het hof heeft vastgesteld dat de verdachte en [medeverdachte] aanwezig waren op de plaats waar en het moment waarop het letsel aan [slachtoffer] werd toegebracht en daarvan wetenschap hebben gehad en dat het dossier geen enkel aanknopingspunt biedt voor de betrokkenheid van een derde. Daarmee kan de puzzel niet volledig worden gelegd. In het bijzonder is de precieze rolverdeling bij het toepassen van het geweld niet komen vast te staan. Het hof heeft in dit verband een rol voor de verdachte gezien omdat het gaat om omstandigheden die de verdachte in hoge mate belasten en die redengevend zijn voor het bewijs dat de verdachte [slachtoffer] , samen met de medeverdachte [medeverdachte] , om het leven heeft gebracht. Het hof heeft vervolgens de verklaring van de verdachte terzijde geschoven omdat deze niet valt te rijmen met door het hof tot het bewijs gebezigd materiaal en voor het overige slechts bevreemding wekt.

10. De middelen 1 en 2 stellen de bewijsvoering aan de kaak. Bij de beoordeling daarvan moet de beperkte mogelijkheid van de toetsing van de bewijsvoering in cassatie tot uitgangspunt worden genomen. In geval van een bewezenverklaring is het aan de rechter die over de feiten oordeelt om, binnen de door de wet getrokken grenzen, van het beschikbare materiaal datgene tot het bewijs te bezigen wat hem uit een oogpunt van betrouwbaarheid daartoe dienstig voorkomt en datgene terzijde te stellen wat hij voor het bewijs van geen waarde acht. Deze beslissing inzake die selectie en waardering, die – behoudens bijzondere gevallen – geen motivering behoeft, kan in cassatie niet met vrucht worden bestreden.2.De bespreking van de deelklachten moet tegen de achtergrond van deze gulden cassatieregel worden bezien.

11. Het middel behelst in de eerste plaats een klacht over de door het hof vastgestelde oorzaak van de verschillende letsels bij [slachtoffer] . In de pleitnotities, die in het proces-verbaal van het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van 4, 8 en 23 november 2016 zijn gevoegd, heeft de raadsman van de verdachte verwezen naar passages uit verklaringen van dr. Kubat, voor zover inhoudende dat er geen zekerheid bestaat over de doodsoorzaak en dat het halsletsel ook kan zijn ontstaan door struikelen en vallen. Voor het oordeel van het hof dat de letsels opzettelijk zijn toegebracht en niet zijn veroorzaakt door een val, ontbreekt volgens de steller van het middel – mede gelet hierop – toereikend bewijs. Hetzelfde geldt voor de vaststelling dat de letsels na 18.30 uur op 13 juni 2011 zijn ontstaan en het oordeel dat [slachtoffer] – zo hij op dat moment nog leefde – om 23.00 uur moet zijn verdronken.

12. Voor zover de steller van het middel wijst op (gedeelten) uit verklaringen van deskundigen die niet voor het bewijs zijn gebruikt, miskent hij de selectie- en waarderingsvrijheid van de feitenrechter. De vaststelling van het hof dat de letsels bij [slachtoffer] het gevolg zijn geweest van drie forse, opzettelijk toegebrachte geweldsinwerkingen op drie verschillende plaatsen van het lichaam van [slachtoffer] en die – opzettelijk – zijn toegebracht in de tijd die hij met de verdachte en de medeverdachte [verdachte] heeft doorgebracht, acht ik niet onbegrijpelijk. Daartoe wijs ik op het volgende.

13. Het hof is uitvoerig ingegaan op de feitelijke toedracht. Het hof heeft uitgesloten geacht dat het letsel is opgelopen door valpartijen (aan de waterkant). Daartoe heeft het hof onder meer de uitkomsten van het onderzoek van verschillende deskundigen naar de doodsoorzaak van [slachtoffer] aan het bewijs ten grondslag gelegd. Het hof heeft overwogen dat dr. Kubat verschillende letsels heeft geconstateerd die bij leven zijn ontstaan. Daarbij gaat het onder meer om bloeduitstortingen, gebroken ribben en een breuk van het cricoïd, een kraakbeenring onder het strottenhoofd. Er zijn twee potentiële doodsoorzaken, te weten – kort gezegd – toegebracht geweld aan de hals en verdrinking. Het hof heeft in aanmerking genomen dat dr. Kubat het waarschijnlijker acht dat de breuk van het cricoïd heeft plaatsgevonden voorafgaand aan het overlijden. Voorts heeft het hof erop gewezen dat Kubat heeft verklaard dat voor het breken van de ribben en de cricoïd grote krachten nodig zijn en dat dit laatste letsel vooral vaak wordt gezien bij slaan of schoppen tegen de hals. Tevens heeft het hof verwezen naar het rapport van dr. Van der Goot, waaruit volgt dat de doodsoorzaak verklaarbaar is op grond van samendrukkend mechanisch geweld op de halsregio. De bloedingen in de hals zijn volgens dr. Van de Goot aantoonbaar bij leven ontstaan. In de toelichting op het middel wordt niet uiteengezet dat en waarom de vaststelling van het hof dat het halsletsel, of verwikkelingen ten gevolge daarvan, dan wel verdrinking, of een combinatie van beide tot de dood van [slachtoffer] heeft/hebben geleid onbegrijpelijk zou zijn.

14. Het hof heeft vervolgens – in cassatie onbestreden – vastgesteld dat de verdachte, de medeverdachte en [slachtoffer] in de avond op 13 juni 2011 urenlang gedrieën hebben doorgebracht, terwijl er voor de betrokkenheid van een derde geen enkel aanknopingspunt in het dossier te vinden is. De dochter van de medeverdachte heeft verklaard in de vroege avond niets bijzonders te hebben gemerkt aan [slachtoffer] . Het hof heeft daarnaast in aanmerking genomen dat de getuigen [betrokkene 5] en [betrokkene 4] rond 23.00 uur op 13 juni 2011 vanaf hun boot hebben gezien dat er een auto bij het water stond met twee mensen erbij (een Aziatische vrouw en een oudere man) en dat het leek alsof er iets of iemand aan de kade hing dat/die een zetje kreeg en daardoor te water raakte, dat zij nog wat gespartel hoorden maar niemand of niets meer zagen bovenkomen en dat zij, toen zij ter plaatse kwamen, alleen nog twee schoenen zagen drijven. Het hof heeft deze verklaringen als betrouwbaar beoordeeld. Daarbij heeft het in aanmerking genomen dat de getuigen toevallige passanten waren en er geen reden bestaat te twijfelen aan hun oprechtheid, zij hun waarnemingen hebben gedaan net voor het invallen van de duisternis en voldoende licht hadden om te kunnen zien wat zij hebben waargenomen en hun verklaringen consistent zijn en op essentiële onderdelen overeenkomen. Uit technische gegevens heeft het hof afgeleid dat de auto van de medeverdachte, de tomtom en de telefoon van de verdachte zich tot 22.30 uur voortdurend in de omgeving Gaasperplas/Gaasp/Weespertrekvaart hebben bevonden. Ten slotte heeft het hof in aanmerking genomen dat de verdachte geen aannemelijke verklaring heeft gegeven voor de hem belastende feiten en omstandigheden die uit de bewijsmiddelen naar voren komen.

15. Het hof heeft in dit verband verwezen naar de bevindingen van dr. Van de Goot, inhoudende dat het wondbeeld past bij een letsel dat ongeveer een uur voor het overlijden is ontstaan. Daarbij moet wel worden opgemerkt dat het hof ook verwijst naar de verklaring van dr. Kubat, voor zover inhoudende dat zij het met dr. Van de Goot eens is, dat het letsel past bij het intreden ongeveer een uur voor de dood, dat zij eerder neigt naar een nog iets kortere periode en dat zij een uur als bovengrens zou willen aanhouden. De vaststelling dat het halsletsel niet later is ontstaan dan om ongeveer 22.00 uur kan in het licht van deze verklaring vragen oproepen, zeker ook in verband met de vaststelling van het hof dat [slachtoffer] maximaal één uur na het toebrengen van het letsel is overleden. Het hof is er immers vanuit gegaan dat [slachtoffer] niet later kan zijn overleden dan om ongeveer 23.00 uur. Ik begrijp de overweging aldus, dat het hof ervan uitgaat dat het halsletsel om ongeveer 22.00 uur is opgetreden en niet later is ontstaan dan kort na 22.00 uur, dus niet ten tijde van het moment waarop [slachtoffer] te water raakte.

16. Gelet op het voorafgaande, is het oordeel van het hof dat de bij [slachtoffer] aangetroffen letsels niet het gevolg zijn van een val, maar opzettelijk zijn toegebracht, niet onbegrijpelijk. Daarbij merk ik nog op dat de verdachte heeft verklaard niets bijzonders aan [slachtoffer] te hebben gezien, behalve toen [slachtoffer] opeens van de achterbank viel en schoppende bewegingen maakte. Ik acht niet onbegrijpelijk dat het hof niet aannemelijk heeft geacht dat bij één val van een dergelijke geringe hoogte in een zeer beperkte ruimte zowel de bloedingen in de hals als de breuken aan beide zijden van de ribben kunnen zijn ontstaan. De klacht faalt.

17. De klacht dat uit de bewijsmiddelen niet kan worden afgeleid dat het letsel feitelijk is toegebracht door de verdachte, de medeverdachte of beiden gezamenlijk en dat beiden aanwezig waren op de plaats waar en het moment waarop het letsel werd toegebracht, faalt eveneens op de hiervoor genoemde gronden. Hetzelfde geldt voor de klacht dat de vaststellingen van het hof ten aanzien van het moment waarop de letsels zijn ontstaan niet meer inhouden dan dat het hof “ervan uitgaat” dat die letsels na 18:30 uur op 13 juni 2011 zijn ontstaan. Daarbij neem ik in het bijzonder in aanmerking dat de dochter van de medeverdachte heeft verklaard dat er in de vroege avond niets bijzonders aan de hand scheen te zijn met [slachtoffer] , terwijl de verdachte, medeverdachte en [slachtoffer] de avond gedrieën en grotendeels in de auto hebben doorgebracht, het hof geen aanknopingspunt heeft gevonden voor de betrokkenheid van een derde en uit de verklaringen van de getuigen [betrokkene 5] en [betrokkene 4] kan worden afgeleid dat [slachtoffer] , zo hij nog leefde toen hij het water raakte, kort daarna moet zijn verdronken.

18. In de toelichting op het eerste middel wordt voorts geklaagd over het bewezen verklaarde medeplegen, terwijl ook het tweede middel hieraan raakt.

19. Voor het bewijs van medeplegen is een bewuste en nauwe samenwerking vereist.3.Dit criterium veronderstelt dat de verdachte opzet had op de samenwerking en op het grondfeit.4.De bijdrage van de medepleger zal in de regel worden geleverd tijdens het begaan van het strafbare feit in de vorm van een gezamenlijke uitvoering van het feit. Als van medeplegen sprake is, kan de verdachte ook in strafrechtelijke zin aansprakelijk worden gehouden voor uitvoeringshandelingen die (uitsluitend) door de medeverdachte zijn verricht. Een geringe rol of het ontbreken van enige rol in de uitvoering van het delict zal moeten worden gecompenseerd, bijvoorbeeld door een grotere rol in de voorbereiding. Indien het ten laste gelegde medeplegen in de kern niet bestaat uit een gezamenlijke uitvoering, maar uit gedragingen die met medeplichtigheid in verband plegen te worden gebracht, zoals het verstrekken van inlichtingen, op de uitkijk staan en het helpen bij de vlucht, rust op de rechter de taak om in het geval hij toch tot een bewezenverklaring van medeplegen komt, dat in het kader van de bewijsvoering nauwkeurig te motiveren. Daarbij kan de rechter rekening houden met onder meer de intensiteit van de samenwerking, de onderlinge taakverdeling, de rol in de voorbereiding, de uitvoering of de afhandeling van het delict en het belang van de rol van de verdachte, diens aanwezigheid op belangrijke momenten en het zich niet terugtrekken op een daartoe geëigend tijdstip.

20. In de onderhavige zaak doet zich de situatie voor waarin het hof de precieze rolverdeling tussen de verdachte en de medeverdachte [medeverdachte] bij de handelingen die tot de dood van [slachtoffer] hebben geleid niet heeft kunnen vaststellen. Daarin verschilt de onderhavige zaak van diverse in de schriftuur genoemde arresten.5.De enkele omstandigheid dat de precieze rolverdeling niet is vastgesteld, hoeft aan een bewezenverklaring van medeplegen niet in de weg te staan. In dit verband valt te wijzen op HR 12 april 2005, ECLI:NL:HR:2005:AS2769, NJ 2005/577. In deze zaak hadden de verdachte en zijn medeverdachte onaangekondigd een bezoek gebracht aan het slachtoffer, dat toen nog in leven was. Gedurende dit bezoek was de verdachte steeds in de nabijheid van zijn medeverdachte geweest. Zij waren samen weer weggegaan. Op het moment dat de verdachte en zijn medeverdachte de woning verlieten, was het slachtoffer reeds 'uitgeschakeld', terwijl er geen enkele aanwijzing bestond dat daarna nog een ander in de woning van het slachtoffer was geweest. De volgende ochtend bleek dat het slachtoffer om het leven was gebracht door verwurging, waarbij een zogenoemde spin met kracht om de nek van het slachtoffer was vastgetrokken en waarbij DNA-celmateriaal van de medeverdachte op die spin was achtergebleven. De verdachte had nadien een brief geschreven waarin hij erkende dat hij en de medeverdachte als enigen wisten wat er was gebeurd. De Hoge Raad overwoog dat het hof hieruit kennelijk en niet onbegrijpelijk had afgeleid dat de verdachte in elk geval bij de verwurging van het slachtoffer aanwezig was geweest en dat hij zijn medeverdachte daarvan niet heeft weerhouden, noch zich op enigerlei andere wijze van het handelen van de medeverdachte had gedistantieerd hoewel daartoe de gelegenheid had bestaan gezien de tijd die met die dodingshandeling gemoeid moet zijn geweest. De Hoge Raad achtte de bewezenverklaring, die was toegesneden op het medeplegen van doodslag, voldoende met redenen omkleed.6.

21. In een andere zaak had het hof medeplegen van moord bewezen verklaard. De verdachte was de moeder van een meisje dat in verband met eerwraak om het leven werd gebracht. Het hof had in aanmerking genomen dat de verdachte zich vanaf het moment dat zij op de hoogte raakte van de voorgenomen doding van haar dochter niet heeft gedistantieerd van de gedragingen van de andere dader(s) en in aanmerking genomen dat zij is meegereden in de auto waarin het slachtoffer werd meegevoerd naar de woning waar de moord werd voltrokken en waarvan zij de sleutel bezat. Dat oordeel achtte de Hoge Raad in het licht van de gebezigde bewijsmiddelen niet onbegrijpelijk.7.

22. In geval de precieze taakverdeling niet kan worden vastgesteld, kan in het kader van de bewijsvoering onder omstandigheden betekenis worden toegekend aan de procesopstelling van de verdachte. De omstandigheden van het geval kunnen zodanig belastend zijn en in die zin op betrokkenheid bij het strafbare feit duiden, dat het uitblijven van een aannemelijke verklaring van de verdachte van belang is voor de beantwoording van de vraag of het ten laste gelegde medeplegen kan worden bewezen.8.De omstandigheid dat een verdachte weigert een verklaring af te leggen of een bepaalde vraag te beantwoorden, bijvoorbeeld over de taakverdeling bij de uitvoering van het feit, kan op zichzelf niet aan het bewijs bijdragen. Dat brengt echter niet mee dat de rechter, indien een verdachte voor een omstandigheid die op zichzelf of in samenhang met de verdere inhoud van de bewijsmiddelen beschouwd redengevend moet worden geacht voor het bewijs van het aan hem ten laste gelegde feit, geen redelijke, die redengevendheid ontzenuwende, verklaring heeft gegeven, zulks niet in zijn overwegingen over het gebezigde bewijsmateriaal zou mogen betrekken.9.

23. Deze lijn in de rechtspraak van de Hoge Raad sluit aan bij de Straatsburgse rechtspraak. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft in zijn uitspraak in de zaak Murray tegen het Verenigd Koninkrijk het volgende overwogen over de mogelijkheid dat de rechter in zijn bewijsoverwegingen betrekt dat de verdachte zich op zijn zwijgrecht heeft beroepen:

“(…) Moreover, as indicated by the judgment of the House of Lord in R. v. Kevin Sean Murray the prosecutor must first establish a prima facie case against the accused, i.e. a case consisting of direct evidence which, if believed and combined with legitimate inferences based upon it, could lead a properly directed jury to be satisfied beyond reasonable doubt that each of the essential elements of the offence is proved (see paragraph 30 above).

The question in each particular case is whether the evidence adduced by the prosecution is sufficiently strong to require an answer. The national court cannot conclude that the accused is guilty merely because he chooses to remain silent. It is only if the evidence against the accused ‘calls’ for an explanation which the accused ought to be in a position to give that a failure to give any explanation ‘may as a matter of commonsense allow the drawing of an inference that there is no explanation and that the accused is guilty’.”10.

24. In een zaak die leidde tot een arrest van de Hoge Raad van 5 juni 2012 steunde de klacht in cassatie – evenals in de onderhavige zaak - op de opvatting dat de procesopstelling van de verdachte pas in de bewijsvoering mag worden betrokken “indien sprake is van een ‘formidable case’, in die zin dat pas conclusies uit het zwijgen van de verdachte mogen worden getrokken op de voorwaarde dat ‘de zaak bewijsbaar moet zijn zonder rekening te houden met het stilzwijgen van de verdachte’, en dat de rechter expliciet moet vaststellen dat aan die voorwaarde is voldaan.” De Hoge Raad oordeelde dat deze opvatting geen steun vindt in de rechtspraak van het Europese hof en van de Hoge Raad.11.

25. In de onderhavige zaak heeft de verdachte zich niet op zijn zwijgrecht beroepen. Hij heeft verklaringen afgelegd die de redengevendheid van het bewijs volgens het hof niet hebben ontzenuwd, omdat deze verklaringen niet vallen te rijmen met de verklaringen van de getuigen [betrokkene 5] en [betrokkene 4] en voor het overige slechts bevreemding wekken, met name omdat onduidelijk is gebleven waarom urenlang met [slachtoffer] is rondgereden en hoe [slachtoffer] het letsel heeft opgelopen. Zoals hiervoor vermeld, heeft het hof het uitgesloten geacht dat [slachtoffer] het letsel heeft opgelopen door één of meer ongelukkige valpartijen, waaronder de door de verdachte geopperde valpartij in de auto.

26. Het oordeel van het hof dat de vastgestelde feiten en omstandigheden vragen om een verklaring van de verdachte en het daarin besloten liggende oordeel dat het achterwege blijven van een aannemelijke verklaring in de overwegingen over het gebezigde bewijsmateriaal en de beoordeling van de bewuste en nauwe samenwerking mag worden betrokken, getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk. Daarbij moet worden bedacht dat het hof heeft vastgesteld dat de verdachte urenlang met de medeverdachte [medeverdachte] en [slachtoffer] heeft rondgereden, terwijl de verdachte daarvoor geen aannemelijke verklaring heeft gegeven. Het hof heeft voorts vastgesteld dat de aan [slachtoffer] toegebrachte verwondingen zijn toegebracht in de periode die hij met [medeverdachte] en de verdachte heeft doorgebracht, dat beiden daarbij aanwezig zijn geweest en daarvan wetenschap hebben gehad. Het hof heeft vastgesteld dat sprake is geweest van drie forse, opzettelijk toegebrachte geweldsinwerkingen op drie verschillende plaatsen van het lichaam van [slachtoffer] en die zijn toegebracht in de tijd die hij met de verdachte en de medeverdachte [verdachte] heeft doorgebracht. Het hof heeft niet kunnen vaststellen wie het letsel dat tot de dood van [slachtoffer] heeft geleid, heeft toegebracht. Uit de bewijsvoering volgt dat er in dat verband drie mogelijkheden zijn: het letsel is toegebracht door de verdachte, door de medeverdachte [medeverdachte] of door hen beiden tezamen. Het hof heeft vastgesteld dat de verdachte en de medeverdachte [medeverdachte] [slachtoffer] aan het einde van hun rit naar de waterkant hebben gebracht en dat de medeverdachte [slachtoffer] uiteindelijk in (schijnbaar) levenloze toestand in het water heeft laten zakken en dat de verdachte en de medeverdachte [slachtoffer] daar in het water hebben achtergelaten. Het hof heeft voorts vastgesteld “dat het halsletsel, of verwikkelingen ten gevolge daarvan, dan wel verdrinking, of een combinatie van beide tot de dood van [slachtoffer] heeft of hebben geleid”. Het wekt geen verwondering dat het hof de door hem vastgestelde omstandigheden als in hoge mate belastend voor de verdachte heeft aangemerkt en daarin steun heeft gevonden voor het oordeel dat de levensberoving plaatsvond in het kader van een bewuste en nauwe samenwerking tussen de verdachte en de medeverdachte [medeverdachte] . Het hof heeft gemotiveerd en niet onbegrijpelijk geoordeeld dat de verklaring van de verdachte voor deze belastende omstandigheden onaannemelijk is. Dat betekent dat het hof in de – grotendeels als onaannemelijk aangemerkte - verklaringen van de verdachte geen contra-indicaties voor het aannemen van medeplegen heeft aangetroffen.12.Daarmee heeft de verdachte deze omstandigheid als een toelaatbaar sluitstuk in de bewijsconstructie betrokken.

27. Ook overigens meen ik dat het bewezen verklaarde medeplegen voldoende met redenen is omkleed. Het hof heeft vastgesteld dat het letsel is toegebracht in het tijdvak waarin de verdachte en de medeverdachte voortdurend met [slachtoffer] onderweg waren en dat geen van beiden heeft verklaard dat sprake is geweest van een ontmoeting met enig ander, terwijl het dossier ook overigens geen aanknopingspunt biedt voor de betrokkenheid van een derde. Het hof heeft daarop geoordeeld dat vaststaat dat beiden aanwezig waren op de plaats waar en het moment waarop het letsel aan [slachtoffer] werd toegebracht en daarvan wetenschap hebben gehad. Tevens heeft het hof vastgesteld dat [slachtoffer] ongeveer één uur na het toebrengen van het letsel is overleden. Van belang is volgens het hof dat de verdachte en de medeverdachte, zoals door de verdachte is verklaard, steeds samen zijn gebleven en hebben samengewerkt, ook nadat het letsel aan [slachtoffer] is toegebracht. Zij zijn immers met hem (verder) gereden en hebben hem of zijn dode lichaam naar de Weespertrekvaart gebracht, waar de medeverdachte [slachtoffer] in het water heeft losgelaten. Daaruit heeft het hof kennelijk en niet onbegrijpelijk afgeleid dat de verdachte zijn rol is blijven vervullen, waarmee hij zijn betrokkenheid bij de gezamenlijke onderneming heeft bevestigd.13.De verdachte en de medeverdachte hebben [slachtoffer] vervolgens in het water achtergelaten en zijn weggereden. De verdachte heeft de auto bestuurd.14.Geen van beiden heeft zich op enig moment van de situatie gedistantieerd.

28. Gelet op de hiervoor weergegeven door het hof in aanmerking genomen feiten en omstandigheden, heeft het hof kunnen oordelen dat de verdachte en de medeverdachte zo bewust en nauw hebben samengewerkt dat sprake is van het medeplegen van de bewezen verklaarde doodslag. Daarbij heeft het hof kennelijk groot gewicht toegekend aan de gezamenlijkheid van het optreden van de verdachte en de medeverdachte [verdachte] gedurende een groot aantal uren, terwijl die gezamenlijkheid ook steun vindt in de verklaringen van de getuigen [betrokkene 5] en [betrokkene 4] ten aanzien van het te water laten van [slachtoffer] .15.Het hof heeft in het kader van de beoordeling of sprake was van een bewuste en nauwe samenwerking de lange duur van de samenwerking kunnen betrekken. In de overwegingen van het hof ligt besloten dat het de intensiteit van de samenwerking en de aanwezigheid van de verdachte op alle belangrijke momenten en het zich daarbij niet terugtrekken op daartoe geëigende tijdstippen in aanmerking heeft genomen. Daarbij is van belang dat de verdachte en [medeverdachte] gedurende die urenlange tocht steeds samen zijn gebleven, ook nadat het letsel was toegebracht en ook toen en nadat [medeverdachte] [slachtoffer] in het water heeft laten zakken. Daarbij neem ik voorts in aanmerking dat het hof de lezingen van de feiten door de verdachte en de medeverdachte [verdachte] als onaannemelijk terzijde heeft geschoven en het hof ook overigens geen contra-indicaties voor het bestaan van medeplegen heeft vastgesteld.16.Dat de precieze rolverdeling ten aanzien van de jegens [slachtoffer] verrichte geweldshandelingen in het midden is gebleven, doet daaraan niet af. Ik wijs er in dat verband nog op dat voor het aannemen van medeplegen niet is vereist dat de verdachte zelf geweldshandelingen heeft verricht.17.

29. Ook het opzet op de samenwerking en het (voorwaardelijk) opzet op de dood kan uit de bewijsvoering worden afgeleid. Ik wijs nogmaals op de hiervoor onder 6 weergegeven overwegingen van het hof, waaruit volgt dat sprake is geweest van drie forse, opzettelijk toegebrachte geweldsinwerkingen op drie verschillende plaatsen van het lichaam van [slachtoffer] en die zijn toegebracht in de tijd die hij met de verdachte en de medeverdachte [verdachte] heeft doorgebracht. Uit de overwegingen van het hof volgt dat de geweldsinwerkingen in elk geval in aanwezigheid en met wetenschap van de verdachte hebben plaatsgevonden zonder dat hij zich ervan heeft gedistantieerd, dat de verdachte vervolgens met de medeverdachte [medeverdachte] in de richting van de waterkant is gereden en aanwezig was toen de medeverdachte [slachtoffer] het water in liet glijden. Daarna hebben de verdachte en zijn medeverdachte [slachtoffer] in het water aan zijn lot overgelaten en zijn zij samen weggereden.

30. In het licht van het bovenstaande, is de bewezenverklaring voldoende met redenen omkleed. De middelen falen.

31. Het derde namens de verdachte voorgestelde middel bevat de klacht dat het hof de verzoeken tot het uitvoeren van een nieuwe reconstructie ten onrechte heeft afgewezen, althans dat de afwijzingen onbegrijpelijk zijn, dan wel ontoereikend gemotiveerd.

32. Uit het proces-verbaal van het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van 13 en 27 januari 2016 blijkt dat de raadsman van de verdachte een verzoek heeft gedaan tot het houden van een nieuwe reconstructie.18.Het hof heeft dit verzoek op de zitting van 27 januari 2016 afgewezen en heeft daartoe het volgende overwogen:

“Het hof wijst af het verzoek tot het houden van een nieuwe reconstructie, nu het hof dit niet noodzakelijk acht. Het hof overweegt hieromtrent dat de ervaring leert dat met de uitvoering van een reconstructie meerdere uren zijn gemoeid. Zo zullen bijvoorbeeld getuigen afzonderlijk hun waarnemingen moeten doen. Reeds hierom is het onmogelijk om een reconstructie te laten plaatsvinden onder precies dezelfde omstandigheden als waarvan destijds (op 13 juni 2011 omstreeks 22.30 en 23.00 uur) sprake was. Het hof laat dan nog daar dat de variabelen die op de waarneming zoals het weer, bewolking en omgevingslicht in een reconstructie niet zijn te beïnvloeden.

(…)

Het hof wijst af het verzoek tot het houden van een nieuwe reconstructie, nu het hof dit niet noodzakelijk acht op de gronden zoals hierboven ten aanzien van eenzelfde verzoek van [medeverdachte] is weergegeven.”

33. Zoals blijkt uit de aan het proces-verbaal van het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van 4,8 en 9 november 2016 gehechte pleitnotities, heeft de raadsman van de verdachte het verzoek om wederom een reconstructie te doen plaatsvinden in voorwaardelijke zin herhaald, in dier voege dat het verzoek wordt gedaan indien het hof de bevindingen en conclusies van de rechtbank niet zou volgen.19.

34. Het hof heeft het verzoek bij arrest afgewezen en heeft daartoe het volgende overwogen:

“Voorwaardelijk verzoek

De verdediging heeft bij pleidooi het voorwaardelijk verzoek gedaan tot het uitvoeren van een nieuwe reconstructie.

Het pleidooi houdt op dit punt het volgende in:

Indien het hof de bevindingen en conclusies van de rechtbank niet volgt, doet de verdediging het voorwaardelijke verzoek om een nieuwe reconstructie.

De ‘conclusies van de rechtbank in 2012’, waar de verdediging op doelt, zijn verwoord in een aan het proces-verbaal van de terechtzitting van 29 maart 2012 gehechte ‘bijlage 3’.

De rechtbank overweegt hierin als volgt:

18. Ten slotte de reconstructie. Daar is zo goed mogelijk nagespeeld wat zich op die 13de juni 2011 volgens de verdachten en de getuigen zou hebben voorgedaan. Deze reconstructie is in de ogen van de rechtbank zeer waardevol gebleken. Aldus is inzichtelijk gemaakt wat er toen wel of niet kon zijn gebeurd en kon worden waargenomen. De rechtbank heeft aldus kunnen zien wat er op papier over de gebeurtenissen aan de waterkant is geschreven.

19. Welke conclusies trekt de rechtbank? De doodsoorzaak van [slachtoffer] is niet komen vast te staan. De verdachten stellen dat [slachtoffer] leefde toen hij in het water terecht kwam. Deze lezing wordt niet betwist door de getuigen en evenmin door het rapport van het Nederlands Forensisch Instituut. [medeverdachte] had met [slachtoffer] fysiek contact terwijl deze deels in het water aanwezig was. Er kan niet blijken dat [medeverdachte] [slachtoffer] in het water heeft gegooid of geworpen. Kortom: het staat niet vast dat zij beiden of dat één van hen opzettelijke [slachtoffer] van het leven hebben beroofd. De voorlopige hechtenis moet dan ook voor hen beiden worden opgeheven.

Het hof gaat aan de conclusies van de rechtbank voorbij. In zoverre is de voorwaarde waaronder door de verdediging het verzoek om een nieuwe reconstructie is gedaan, vervuld. Voor zover de rechtbank in haar conclusies onder woorden heeft gebracht dat op grond van de bewijsmiddelen niet vaststaat dat [slachtoffer] door [verdachte] en [medeverdachte] of door één van hen opzettelijk van het leven is beroofd, acht het deze vaststelling te vergaand en daarom onjuist.

Bij de beoordeling van het verzoek neemt het hof het volgende in aanmerking.

Naar aanleiding van een ter terechtzitting in hoger beroep van 13 januari 2016 gedaan verzoek van de verdediging om een nieuwe reconstructie te doen uitvoeren heeft het hof ter terechtzitting van 27 januari 2016 als volgt beslist:

Het hof wijst af het verzoek tot het houden van een nieuwe reconstructie, nu het hof dit niet noodzakelijk acht. Het hof overweegt hieromtrent dat de ervaring leert dat met de uitvoering van een reconstructie meerdere uren zijn gemoeid. Zo zullen bijvoorbeeld getuigen afzonderlijk hun waarnemingen moeten doen. Reeds hierom is het onmogelijk om een reconstructie te laten plaatsvinden onder precies dezelfde omstandigheden als waarvan destijds (op 13 juni 2011 omstreeks 22.30 en 23.00 uur) sprake was. Het hof laat dan nog daar dat de variabelen die op de waarneming (lees: van invloed zijn) zoals het weer, bewolking en omgevingslicht in een reconstructie niet zijn te beïnvloeden.

Hetgeen door de verdediging thans ten grondslag is gelegd aan het verzoek tot het doen uitvoeren van een nieuwe reconstructie geeft het hof geen aanleiding om terug te komen op hetgeen hieromtrent reeds op 27 januari 2016 is beslist. Het hof wijst het verzoek af.”

35. De tijdens het onderzoek ter terechtzitting gedane verzoeken tot het doen van een nieuwe reconstructie zijn verzoeken als bedoeld in art. 328 Sv, in verbinding met art. 331, eerste lid, Sv en art. 415, eerste lid, Sv, om gebruik te maken van een in art. 316 Sv omschreven bevoegdheid. Maatstaf voor de beoordeling van een dergelijk verzoek is het noodzakelijkheidscriterium. Het noodzakelijkheidscriterium houdt verband met de taak en de verantwoordelijkheid van de strafrechter voor de volledigheid van het onderzoek van de zaak. Een dergelijk verzoek kan worden afgewezen op de grond dat de rechter zich door het verhandelde ter terechtzitting voldoende ingelicht acht en hem dus de noodzakelijkheid van het gevraagde onderzoek niet is gebleken.20.

36. Het hof heeft de verzoeken afgewezen en geoordeeld dat het een nieuwe reconstructie niet noodzakelijk acht. Het hof heeft in dat verband overwogen dat met het uitvoeren van een reconstructie veel tijd is gemoeid en dat het reeds hierom onmogelijk is om een reconstructie te laten plaatsvinden onder precies dezelfde omstandigheden als waarvan op 13 juni omstreeks 22:30 uur en 23:00 uur sprake was. Voorts neemt het hof in aanmerking dat de variabelen die op de waarneming van invloed zijn zoals het weer, bewolking en omgevingslicht in een reconstructie niet zijn te beïnvloeden. Gelet hierop, acht ik het oordeel van het hof niet onbegrijpelijk, terwijl het toereikend is gemotiveerd.21.Daarbij wijs ik erop dat in deze overwegingen als het oordeel van het hof besloten ligt dat het zich door het verhandelde ter terechtzitting voldoende ingelicht acht. Ook dat oordeel is, in het licht van de door het hof in aanmerking genomen feiten en omstandigheden, niet onbegrijpelijk en behoefde geen nadere motivering.

37. Het middel faalt.

38. Het namens de benadeelde partij [betrokkene 1] voorgestelde middel behelst de klacht dat het hof de benadeelde partij [betrokkene 1] in haar vordering tot vergoeding van immateriële schade van € 10.000,- op ontoereikende gronden niet-ontvankelijk heeft verklaard.

39. Uit het voegingsformulier van de benadeelde partij [betrokkene 1] volgt dat zij een immateriële schadevergoeding van € 10.000,- heeft gevorderd. Uit het proces-verbaal van het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van 4, 8 en 23 november 2016 blijkt dat de vordering van de benadeelde partij [betrokkene 1] als volgt is toegelicht:

“De vordering van [betrokkene 1] , de moeder van het slachtoffer, ziet op vergoeding van affectieschade. Ik sluit me aan bij hetgeen mr. Van Eijsden zojuist naar voren heeft gebracht. Ook ik realiseer me dat de ruimte voor het hof beperkt is. Evenals mr. Van Eijsden vraag ik u toch de ruimte te nemen die er is. Mocht het hof menen dat er geen ruimte voor toewijzing is, dan verzoek ik het hof de benadeelde partij niet-ontvankelijk te verklaren, zodat we de vordering bij de burgerlijke rechter kunnen aanbrengen.”

40. Het hof heeft de benadeelde partij niet-ontvankelijk verklaard in haar vordering en heeft in dat verband het volgende overwogen:

“De benadeelde partijen

Vooropgesteld wordt dat de wet nabestaanden slechts een beperkt recht geeft op vergoeding van de materiële en de immateriële schade. Voor vergoeding van de materiële schade komen alleen de in artikel 6:108, tweede lid, van het Burgerlijk Wetboek (BW) genoemde schadeposten in aanmerking, te weten vergoeding van kosten voor levensonderhoud waarin de overledene voorzag en vergoeding van redelijke kosten van lijkbezorging. Voor vergoeding van immateriële schade is alleen plaats indien:

- vastgesteld kan worden dat de verdachte het oogmerk had om de nabestaanden leed en verdriet toe te brengen, zoals bedoeld in artikel 6:106, eerste lid, sub a BW of

- er sprake is van shockschade, zoals bedoeld in 6:106, eerste lid, sub b BW. Hiervan is slechts sprake bij geestelijk letsel in de zin van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld, dat is ontstaan door het waarnemen van de gebeurtenis waardoor het slachtoffers is overleden of de directe confrontatie met de ernstige gevolgen daarvan.

Vordering van de benadeelde partij [betrokkene 1]

De benadeelde partij, moeder van het slachtoffer, heeft zich in eerste aanleg in het strafproces gevoegd met een vordering tot vergoeding van immateriële schade tot een bedrag € 10.000,00, vermeerderd met de wettelijke rente vanaf 13 juni 2011. De benadeelde partij is bij 'vonnis niet-ontvankelijk verklaard in de vordering. Zij heeft zich in hoger beroep opnieuw gevoegd voor het bedrag van de oorspronkelijke vordering.

Naar het oordeel van het hof behoeft het geen enkel betoog dat het onder 1 bewezen verklaarde handelen van de verdachte leed en verdriet heeft toegebracht aan de benadeelde partij. Op grond van de stukken in het dossier kan echter niet blijken dat het handelen van de verdachte daarop - het toebrengen van leed en verdriet aan de benadeelde partij - was gericht. Aanknopingspunten voor shockschade zijn er evenmin. De benadeelde partij kan daarom niet worden ontvangen in de vordering en kan deze slechts bij de burgerlijke rechter aanbrengen.”

41. Van shockschade is sprake wanneer bij iemand door het waarnemen van het ongeval of door de directe confrontatie met de ernstige gevolgen hiervan, een hevige emotionele schok wordt teweeggebracht, waaruit geestelijk letsel voortvloeit, hetgeen zich met name zal kunnen voordoen indien iemand tot wie de aldus getroffene in een nauwe affectieve relatie staat bij het ongeval is gedood of verwond. Hierdoor ontstane schade komt slechts op grond van het bepaalde in art. 6:106, eerste lid, aanhef en onder b, BW voor vergoeding in aanmerking indien het bestaan van geestelijk letsel, waardoor iemand in zijn persoon is aangetast, in rechte kan worden vastgesteld, hetgeen in het algemeen slechts het geval zal zijn indien sprake is van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld.22.

42. Het oordeel van het hof dat er geen aanknopingspunten zijn voor shockschade geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk, terwijl het toereikend is gemotiveerd. Uit de stukken van het geding, in het bijzonder het voegingsformulier en de bijbehorende stukken van de benadeelde partij [betrokkene 1] , blijkt immers niet dat bij haar sprake is van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld, zodat het hof zulks evenmin in rechte kon vaststellen.23.

43. De klacht dat het hof heeft miskend dat er geen grond bestaat voor vergoeding van immateriële schade op grond van art. 6:106, eerste lid, onder a, BW faalt eveneens. Het hof heeft vastgesteld dat uit de stukken in het dossier niet kan blijken dat het handelen van de verdachte op het toebrengen van leed en verdriet aan de benadeelde partij was gericht. Dat oordeel getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk, terwijl het toereikend is gemotiveerd. Uit de wetsgeschiedenis blijkt dat art. 6:106, eerste lid, onder a, BW in beeld komt als de aangesprokene zich ten doel heeft gesteld aan een ander immaterieel nadeel toe te brengen. Als voorbeeld wordt gegeven de dader die onder invloed van emoties, opgewekt door het verbreken van een relatie, zijn (gewezen) partner tracht te treffen door het vernielen van een zaak waaraan voor deze partner affectiewaarde is verbonden.24.Langemeijer wijst erop dat van vergoeding van immateriële schade op grond van art. 6:106, eerste lid, onder a, BW slechts in een uitzonderlijk geval sprake is en noemt in dit verband een zaak waarin een vader zijn kind doodde met het oogmerk hierdoor aan de moeder van het kind geestelijk letsel toe te brengen.25.Gelet op het voorafgaande lijkt mij voor vergoeding van immateriële schade op deze grond niet voldoende te zijn dat, zoals de steller van het middel naar voren brengt, in zijn algemeenheid geldt dat “wie de zoon van een moeder doodt, noodzakelijkheidsbewustzijn [heeft] op het teweegbrengen van leed en verdriet bij diens moeder”.

44. Het middel faalt.

45. De namens de verdachte voorgestelde middelen falen. Het derde namens de verdachte voorgestelde middel kan worden afgedaan met de aan art. 81, eerste lid, RO ontleende overweging. Ook het namens de benadeelde partij [betrokkene 1] voorgestelde middel faalt en leent zich voor afdoening met toepassing van art. 81, eerste lid, RO.

46. Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoren te geven.

47. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG