HR, 16-11-2012, nr. 11/04066

In deze zaak hebben beide partijen uitsluitend arrest gevraagd in een door één van hen op de voet van art. 843a Rv. ingestelde incidentele vordering. Het hof heeft vervolgens in één arrest het incident en de hoofdzaak tegelijk afgedaan. In het eerste middel wordt geklaagd dat het hof partijen aldus heeft belet zich uit te laten over het vervolg van de appelprocedure, waaronder de mogelijkheid om in de hoofdzaak stukken in het geding te brengen en pleidooi te vragen.

Gelet op de hiervoor omschreven rechtsvraag laat ik een opsomming van de feiten achterwege en verwijs ik daarvoor naar het vonnis van de rechtbank Utrecht van 14 april 2010 (rov. 1.1 - 1.8) en de daarvan gegeven samenvatting in het bestreden arrest van het gerechtshof te Amsterdam, nevenzittingsplaats Arnhem van 18 januari 2011 (rov. 2.2). Tevens volsta ik met een summiere schets van het procesverloop.

Verweerster in cassatie, de gemeente, heeft eiser tot cassatie, [eiser], bij inleidende dagvaarding van 16 juli 2009 gedagvaard voor de rechtbank te Utrecht, sector kanton en daarbij - kort gezegd - gevorderd dat de kantonrechter bij vonnis de tussen partijen bestaande huurovereenkomst beëindigt per 1 januari 2011 en daarbij bepaalt dat [eiser] het gehuurde met ingang van die datum dient te ontruimen met al het zijne en de zijnen, een en ander onder afgifte van de sleutels aan de gemeente en onder bepaling dat [eiser], eenmaal ontruimd, het gehuurde niet opnieuw zal (doen) betrekken.

De kantonrechter heeft deze vorderingen bij vonnis van 14 april 2010 afgewezen.

De gemeente is, onder aanvoering van twee grieven, van dit vonnis in hoger beroep gekomen bij het gerechtshof te Amsterdam, nevenzittingsplaats Arnhem.

[Eiser] heeft in zijn memorie van 3 augustus 20102. - voor zover thans van belang - een incidentele vordering tot afgifte van bescheiden op de voet van art. 843a Rv. ingesteld en daarbij gevorderd dat het hof de gemeente "bij (incidenteel) arrest" veroordeelt tot het verstrekken aan hem van de op p. 22 onder a tot en met c van de memorie genoemde stukken. Hij heeft voorts in de hoofdzaak primair geconcludeerd tot bekrachtiging van het vonnis van de rechtbank en het hof subsidiair verzocht om aan hem ten laste van de gemeente een schadeloosstelling toe te kennen van € 250.000,-3..

De gemeente heeft ter rolle van 17 augustus 2010 (onder meer) geconcludeerd tot afwijzing van de incidentele vordering.

Bij arrest van 18 januari 2011 heeft het hof, voor zover thans van belang, in het incident de vordering van [eiser] afgewezen en in het principaal hoger beroep het vonnis van de rechtbank vernietigd en, opnieuw rechtdoende, de huurovereenkomst tussen de gemeente en [eiser] per 1 mei 2011 beëindigd onder de bepaling - samengevat - dat [eiser] het gehuurde met ingang van die datum dient te ontruimen.

[Eiser] heeft tegen dit arrest - tijdig4. - beroep in cassatie ingesteld.

Tegen de gemeente is verstek verleend.

Het cassatieberoep bevat drie middelen. Middel 1 klaagt in de kern dat het hof ten onrechte althans onvoldoende (inzichtelijk) gemotiveerd gelijktijdig heeft beslist op de vordering in het incident en op het principaal en incidenteel appel. Het middel betoogt dat het hof, gelet op hetgeen partijen ter rolle hebben gevraagd en de rolraadsheer op de rolzitting heeft bepaald, eerst arrest in het incident had moeten wijzen en partijen vervolgens in de gelegenheid had moeten stellen om zich in het principaal en incidenteel appel uit te laten over het vervolg van de appelprocedure. Het wijst er in dat verband op dat het hof op geen enkele wijze via het roljournaal of op enige andere wijze te kennen heeft gegeven voornemens te zijn bij het wijzen van het arrest in het incident tevens ook eindarrest te willen wijzen5.. Het middel stelt dat [eiser], doordat het hof direct eindarrest heeft gewezen, in zijn procesbelang is geschaad. Het wijst er in dat verband op dat [eiser] niet in de gelegenheid is gesteld om pleidooi te vragen, getuigen te (doen) horen of aanvullende stukken in het geding te brengen6.. Het middel bevat aldus m.i. de klacht dat het hof daardoor het recht op pleidooi als bedoeld in art. 353 lid 1 in verbinding met art 134 Rv. en art. 6 EVRM in de hoofdzaak heeft miskend.

Om het middel te kunnen beoordelen, heb ik ambtshalve de - aan deze conclusie gehechte - rolkaart bij het hof opgevraagd. Daaruit leid ik, voor zover van belang, het volgende af.

Na de in 1.5 vermelde proceshandeling(en) stond de zaak op 14 september 2010 op de rol voor "antwoordakte geïntimeerde/reactie op bezwaar vermeerdering van eis". [Eiser] heeft op de rol geen antwoordakte genomen en geen instructie gegeven. De rolraadsheer heeft dit geconstateerd en beslist dat het recht van [eiser] tot het nemen van een antwoordakte is vervallen.

Vervolgens stond de zaak twee weken later, op 28 september 2010, op de rol voor "fourneren in het incident". Op die datum heeft de gemeente gefourneerd in het incident, [eiser] heeft dat niet gedaan. Beide partijen hebben arrest gevraagd in het incident.

Op 9 november 2010 stond de zaak op de rol voor "arrest in het incident". Ter rolle is de zaak voor het wijzen van arrest in het incident aangehouden.

Op 7 december 2010 stond de zaak wederom op de rol voor "arrest in het incident" en is de zaak opnieuw aangehouden.

Op 18 januari 2011 stond de zaak op de rol voor "arrest in het incident" en "arrest". Op die datum heeft het hof zowel arrest in het incident als eindarrest gewezen.

Voor de beoordeling van deze zaak zijn de art. 134 en 209 Rv. en de artikelen 4.3 en 2.9 van het in deze zaak van toepassing zijnde Landelijk procesreglement voor civiele dagvaardingszaken bij de gerechtshoven7. (Lpr) van belang.

Art. 209 Rv. bepaalt dat, indien de zaak dat meebrengt, op de incidentele vorderingen eerst en vooraf wordt beslist. Artikel 4.3 Lpr schrijft voor dat wanneer arrest wordt gevraagd in een incident, partijen op dezelfde wijze dienen te fourneren als wanneer arrest wordt gevraagd in de hoofdzaak: het volledige procesdossier moet worden overgelegd. Art. 134 Rv. stelt in het eerste lid het recht op pleidooi voorop voordat de rechter over de zaak beslist en in verband daarmee bepaalt artikel 2.9 Lpr dat aan partijen na memorie van antwoord respectievelijk memorie van antwoord in het incident een termijn van twee weken wordt verleend voor (onder meer) het vragen van pleidooi.

Op grond van de hoofdregel van art. 209 Rv. en gelet op het feit dat uitsluitend in het incident is gefourneerd, behoefde [eiser] er m.i. niet op bedacht te zijn dat het hof tevens de hoofdzaak zou afdoen en dat hij daarom op dat moment te kennen diende te geven dat hij in de hoofdzaak wenste te pleiten. Daarbij acht ik ook de aard van het incident van belang, te weten in dit geval het exhibitie-incident van art. 843a Rv. De beslissing daarop kan van belang zijn voor de wending die de hoofdzaak neemt en leent zich er daarom voor om vooraf te worden beslist.

Dat alleen de gemeente heeft gefourneerd in het incident (ter rolle van 28 september 2010) doet niet ter zake. Ook de omstandigheid dat de zaak blijkens de rolkaart in het allerlaatste stadium op 18 januari 2011 tevens voor "arrest" stond, brengt in het bovenstaande m.i. geen verandering omdat de zaak op de twee daaraan voorafgaande rolzittingen (9 november 2010 en 7 december 2010) uitsluitend stond voor "arrest in het incident". [Eiser] behoefde er naar mijn mening geen rekening mee te houden dat daarin later verandering zou komen. Indien het hof direct met het incident ook de hoofdzaak had willen doen instrueren, had het partijen op grond van artikel 2.9 Lpr de gelegenheid moeten bieden tot het verzoeken van akte of het vragen van pleidooi of arrest in de hoofdzaak8.. Dit heeft het hof blijkens de rolkaart niet gedaan.

Daarmee dient de onderhavige zaak te worden afgedaan zoals door de Hoge Raad is beslist bij arrest van 10 juni 2011, LJN BP9038 (NJ 2011, 272). Partijen in die zaak hadden arrest in het incident (ook een art. 843a Rv.-incident) gevraagd en daartoe gefourneerd, waarna de rolraadsheer de zaak naar de rol had verwezen voor 'dagbepaling arrest'. De Hoge Raad oordeelde vervolgens als volgt:

Middel 1 slaagt mitsdien, waardoor m.i. de middelen 2 en 3 geen bespreking behoeven.

De conclusie strekt tot vernietiging van het arrest van het gerechtshof te Amsterdam, nevenzittingsplaats Arnhem van 18 januari 2011 en tot verwijzing.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G