HvJ EU, 28-11-2024, nr. C-395/23

Artikel 25 van het Russisch-Bulgaarse verdrag bepaalt:

Artikel 30 van dit verdrag, met als opschrift ‘Vorm van rechtshandelingen’, bepaalt in lid 2:

Artikel 18 van de Zakon za zadalzheniata i dogovorite (wet inzake verbintenissen en overeenkomsten)7. bepaalt:

Artikel 586, lid 1, van de Grazhdanski protsesualen kodeks (wetboek van burgerlijke rechtsvordering)8. bepaalt:

Artikel 130, lid 3, van de Semeen kodeks (wetboek familierecht)9. luidt:

Bij de verwijzende rechter is in het kader van een niet-contentieuze procedure een verzoek ingediend tot goedkeuring van de verkoop van goederen die aan minderjarigen toebehoren.

Het is juist dat bij de verwijzende rechter geen geding tussen partijen aanhangig is gemaakt14., noch in eerste aanleg, gelet op het voorwerp van het verzoek, noch naar aanleiding van een beroep tegen een beslissing in het kader van een niet-contentieuze procedure.15.

Zoals ter terechtzitting is bevestigd, oefent deze rechterlijke instantie evenwel rechterlijke taken uit, in die zin dat zij niet is aangezocht met als enig doel een overeenkomst tussen de partijen vast te leggen16.; zij moet een beoordeling maken in een beslissing waartegen beroep kan worden ingesteld.17.

Ten eerste beslist de verwijzende rechter immers op een verzoek om goedkeuring van de verkoop van onroerende goederen door minderjarigen op grond van artikel 130, lid 3, van het wetboek familierecht, in overeenstemming met hun belangen18., zodat een notariële verkoopakte kan worden opgesteld, zoals is bepaald in artikel 18 van de wet inzake verbintenissen en overeenkomsten.

Voorts dient in aanmerking te worden genomen dat een beslissing die in een niet-contentieuze procedure is gegeven, binnen de werkingssfeer van hoofdstuk IV van de Brussel II ter-verordening valt, aangezien zij niet uitdrukkelijk is uitgesloten van de definitie van het begrip ‘beslissing’ in artikel 2, lid 1, van deze verordening en dit begrip ook beslissingen omvat die geen gezag van gewijsde hebben verkregen.19.

Zoals Hélène Gaudemet-Tallon en Marie-Élodie Ancel met betrekking tot de overeenkomstige definitie van het begrip ‘beslissing’ in artikel 2, onder a), van verordening nr. 1215/2012 uiteenzetten, moet er dus een onderscheid worden gemaakt tussen twee soorten niet-contentieuze rechterlijke handelingen, te weten ‘louter receptieve handelingen’ en ‘niet-contentieuze beslissingen’ waarbij de rechter ‘zonder een ‘geding tussen partijen’ te moeten beslechten, toch zijn wil te kennen geeft’.20.

Ten tweede merk ik op dat het Hof in eerdere erfrechtelijke zaken betreffende minderjarigen heeft geantwoord op verzoeken om een prejudiciële beslissing die betrekking hadden op de internationale bevoegdheid in het kader van niet-contentieuze procedures die vergelijkbaar zijn met die in de onderhavige zaak.21.

Bijgevolg ben ik van mening dat het verzoek van de verwijzende rechter, die uitspraak doet in het kader van een niet-contentieuze procedure en die zich afvraagt of hij internationaal bevoegd is, ontvankelijk is onder dezelfde voorwaarden als de voorwaarden die het Hof reeds heeft aanvaard.

Om te antwoorden op dit verzoek om een prejudiciële beslissing, dat ertoe strekt te vernemen hoe het Russisch-Bulgaarse verdrag zich verhoudt tot het Unierecht, moet derhalve eerst elke twijfel worden weggenomen over de vraag welke verordening inzake bevoegdheid van toepassing is.22.

In antwoord op de vragen van de verwijzende rechter, die uitsluitend zijn gebaseerd op de verwijzing naar het arrest van 6 oktober 2015, Matoušková23., geef ik het Hof in overweging om de principiële oplossing die in het arrest Schneider is gekozen, naar analogie toe te passen.

In de zaak die tot dat arrest heeft geleid, diende de Bulgaarse verwijzende rechter zich uit te spreken over een verzoek om toestemming voor de verkoop van een onroerend goed dat in onverdeelde eigendom toebehoorde aan een persoon die onder curatele was geplaatst.24. Het Hof heeft geoordeeld dat deze rechterlijke toestemming een wettelijk voorgeschreven maatregel is ter bescherming van een onder curatele gestelde persoon wegens het feit dat deze persoon zelf geen beschikkingsmacht over zijn onroerende goederen meer heeft en dat die toestemming alleen verleend wordt wanneer het betrokken onroerende goed wordt verkocht in het belang van de beschermde persoon.25.

Het Hof heeft daaruit afgeleid dat het verzoek tot het verkrijgen van toestemming rechtstreeks verband houdt met de bevoegdheid van de betrokken natuurlijke persoon in de zin van artikel 1, lid 2, onder a), van verordening (EG) nr. 44/200126., dat deze materie van de materiële werkingssfeer van die verordening uitsluit. Het Hof heeft gewezen op het onderscheid dat moet worden gemaakt tussen een dergelijke procedure en de procedure betreffende ‘‘zakelijke rechten op […] onroerende goederen’ in de zin van artikel 22, punt 1, van verordening nr. 44/2001’, aangezien laatstgenoemde procedure met name ertoe strekt de omvang, de hoedanigheid, de eigendom of het bezit van een onroerend goed te bepalen.27.

Dezelfde bepalingen zijn opgenomen in verordening nr. 1215/2012, te weten in artikel 1, lid 2, onder a), en artikel 24, punt 1.

In het verlengde van het arrest Schneider heeft het Hof geoordeeld dat de door de wettelijke vertegenwoordigers van een minderjarige in het kader van een erfrechtprocedure gevraagde rechterlijke goedkeuring een maatregel vormt ter bescherming van het kind betreffende het beheer, de instandhouding van of de beschikking over zijn vermogen in het kader van de uitoefening van de ouderlijke verantwoordelijkheid in de zin van artikel 1, lid 1, onder b), en lid 2, onder e), van verordening (EG) nr. 2201/200328.. Dezelfde bepalingen zijn opgenomen in de Brussel II ter-verordening, waarbij verordening nr. 2201/2003 is ingetrokken.

In casu is deze grondslag in het hoofdgeding van toepassing omdat de gewone verblijfplaats van de minderjarige verzoeksters is vastgesteld in Duitsland en de bevoegdheidskwestie grensoverschrijdende gevolgen heeft, aangezien bij die kwestie zowel een Duitse als een Bulgaarse rechter betrokken is.

Bijgevolg geef ik het Hof in overweging om de verwijzende rechter, die een grondslag zoekt om zijn internationale bevoegdheid te koppelen aan de plaats waar het te verkopen onroerend goed is gelegen, te antwoorden dat het niet mogelijk is om artikel 24, punt 1, van verordening nr. 1215/2012 toe te passen.

Aangezien de bij deze rechter aanhangige procedure binnen de werkingssfeer van de Brussel II ter-verordening valt en die rechter niet bevoegd is op grond van de woonplaats van de minderjarigen — verzoeksters in het hoofdgeding — hetgeen het in artikel 7, lid 1, van deze verordening vastgestelde criterium is, dient deze rechter na te gaan of zijn bevoegdheid kan voortvloeien uit de toepassing van andere bepalingen van die verordening.29. Door dit onderzoek zal al dan niet worden bevestigd dat er sprake is van een normenconflict dat voortvloeit uit het Russisch-Bulgaarse verdrag, zoals uitgelegd door de Varhoven kasatsionen sad.30.

In die zin is de Commissie van mening dat de bevoegdheid van de verwijzende rechter zou kunnen worden gebaseerd op artikel 16, lid 1, van de Brussel II ter-verordening, aangezien zij van mening is dat deze rechter incidenteel uitspraak doet.31. De verwijzende rechter heeft het Hof evenwel meegedeeld dat dit niet het geval is.32. Ik stel inderdaad vast dat de procedure die bij deze rechter aanhangig is gemaakt, de enige ingeleide procedure is.33. Aangezien aan geen van de door de Uniewetgever gestelde voorwaarden is voldaan34., deel ik het door de Spaanse regering ter terechtzitting geuite voorbehoud ten aanzien van de toepasselijkheid van dit artikel 16.

Mijns inziens moet juist worden onderzocht of op basis van de toepassing van andere bepalingen van de Brussel II ter-verordening elke discrepantie met het Russisch-Bulgaarse verdrag, waaraan de internationale bevoegdheid van de verwijzende rechter is ontleend, kan worden vermeden.

In dit verband merk ik op dat zowel artikel 1, lid 2, van het Russisch-Bulgaarse verdrag als artikel 10 van de Brussel II ter-verordening bepaalt dat de bevoegdheid van een gerecht kan worden gebaseerd op de keuze van de partijen die dit gerecht hebben aangezocht.35.

Benadrukt moet namelijk worden dat in de door de verwijzende rechter aangehaalde beslissing van de Varhoven kasatsionen sad, die is opgenomen in het dossier waarover het Hof beschikt, als grondslag voor de bevoegdheid van de betrokken Bulgaarse rechter wordt verwezen naar dit artikel 1, lid 2, waarin is bepaald dat de onderdanen van een van de verdragsluitende staten het recht hebben zich vrijelijk en ongehinderd te wenden tot de gerechten van de andere verdragsluitende staat die bevoegd zijn in burgerlijke, familie- en strafzaken. Zij kunnen voor deze gerechten verschijnen en aldaar verzoeken indienen en beroepen instellen onder dezelfde voorwaarden als de onderdanen van die verdragsluitende staat. Ter terechtzitting is bevestigd dat dit bevoegdheidscriterium door verschillende Bulgaarse gerechten wordt toegepast.

Ervan uitgaande dat de verwijzende rechter vaststelt dat er een discrepantie bestaat tussen het Russisch-Bulgaarse verdrag — waarop zijn bevoegdheid is gebaseerd overeenkomstig de rechtspraak van de Varhoven kasatsionen sad — en de Brussel II ter-verordening, dient het Hof dientengevolge te verduidelijken of en onder welke voorwaarden de uit dat verdrag voortvloeiende rechten en verplichtingen worden aangetast door die verordening.

Ik herinner eraan dat deze vraag, die ertoe strekt te bepalen onder welke voorwaarden de Brussel II ter-verordening het Russisch-Bulgaarse verdrag onverlet laat, berust op de volgende twee vaststellingen:

Wat de eerste vaststelling betreft, merk ik op dat de verwijzende rechter verwijst naar de beslissing van 2 juni 2015 van de Varhoven kasatsionen sad in een zaak betreffende Russische minderjarigen.36. Aangezien er geen uitdrukkelijke bepaling is opgenomen in het Russisch-Bulgaarse verdrag inzake de bescherming van het vermogen van een minderjarige, is het criterium voor de aanwijzing van de internationaal bevoegde rechter ontleend aan het recht dat van toepassing is op de vorm van rechtshandelingen. De Varhoven kasatsionen sad heeft artikel 130, lid 3, van het wetboek familierecht en artikel 586, lid 1, van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering toegepast, alsmede artikel 30 van het Russisch-Bulgaarse verdrag, waarin het recht wordt aangewezen van de plaats waar het onroerend goed gelegen is, en artikel 65, lid 1, van het wetboek internationaal privaatrecht37., en zijn beslissing gebaseerd op deze bijzondere nationale regeling die bepaalt dat de notaris voorafgaand rechterlijke goedkeuring nodig heeft voor het opmaken van een akte waarmee over het vermogen van een minderjarige wordt beschikt. Dat betekent dat er is geoordeeld dat deze bijzondere wettelijke vereisten rechtvaardigen dat wordt afgeweken van de in het nationale recht38. vervatte algemene regel dat het gerecht van de woonplaats van het kind bevoegd is, hetgeen overeenkomstig artikel 25, lid 1, van het Russisch-Bulgaarse verdrag samenvalt met het recht dat op de betrekkingen tussen de ouders en de kinderen van toepassing is. Voor een samenhang tussen het op de verkoop van onroerende goederen toepasselijke recht en de internationale bevoegdheid is dus gezorgd.

Wat de tweede vaststelling betreft, merk ik op dat de verwijzende rechter niet verwijst naar overweging 91 van de Brussel II ter-verordening, waarin eraan wordt herinnerd dat ‘artikel 351 [VWEU] van toepassing is op overeenkomsten die lidstaten vóór hun toetreding tot de Unie hebben gesloten met een of meer derde landen’39., en evenmin melding maakt van eventuele problemen bij het analyseren van de rechtspraak van het Hof ter zake.

Het Hof zou zich dus ertoe kunnen beperken te antwoorden dat overeenkomstig artikel 351, eerste alinea, VWEU de rechten en verplichtingen voortvloeiende uit het Russisch-Bulgaarse verdrag niet worden aangetast door de bepalingen van de Brussel II ter-verordening.

De omstandigheid dat de verwijzende rechter zijn vragen formeel heeft beperkt tot de uitlegging van enkele bepalingen van het Unierecht, belet het Hof evenwel niet om hem alle uitleggingsgegevens met betrekking tot dit recht te verschaffen die van nut kunnen zijn voor de beslechting van de bij hem aanhangige zaak, ongeacht of deze rechter er in zijn vragen melding van maakt. Het staat in dit verband aan het Hof om uit alle door die rechter verschafte gegevens, met name uit de motivering van de verwijzingsbeslissing, de elementen van dat recht te putten die, gelet op het voorwerp van het hoofdgeding, uitlegging behoeven.40.

In die omstandigheden en zoals tijdens de mondelinge behandeling ter terechtzitting is bevestigd, blijkt een gedetailleerde analyse van de toepassing van artikel 351 VWEU41. van nut te zijn.

Vooraf kan erop worden gewezen dat artikel 351 VWEU niet in herinnering is gebracht in de instrumenten die voorafgingen aan de Brussel II ter-verordening42., ofschoon er net als in die verordening geen enkele bepaling was opgenomen met betrekking tot bilaterale overeenkomsten die de lidstaten vóór hun toetreding tot de Unie met derde staten (met uitzondering van de Heilige Stoel) hadden gesloten. Dit verklaart niet waarom er nog geen rechtspraak van het Hof is hieromtrent. Ik ben namelijk van mening dat een dergelijke herinnering niet noodzakelijk is wegens de hiërarchie van de normen43. en de zeer duidelijke bewoordingen van dit artikel.

Bijgevolg veronderstelt het onderzoek, in het licht van artikel 351 VWEU44., hoe het Russisch-Bulgaarse verdrag en de Brussel II ter-verordening zich tot elkaar verhouden, dat aan twee voorwaarden is voldaan.

Ten eerste moet het Russisch-Bulgaarse verdrag betrekking hebben op een kwestie waarop deze verordening van toepassing is. Dat is het geval, aangezien dit verdrag in casu dient om te bepalen wie de bevoegde rechter45. is en in een procedure als aan de orde in het hoofdgeding het aanknopingspunt dat in de door de verwijzende rechter aangehaalde nationale rechtspraak in aanmerking wordt genomen, de plaats is waar het aan een of meer Russische minderjarigen toebehorende onroerend goed is gelegen, en niet de plaats waar zij hun gewone verblijfplaats hebben, welk aanknopingspunt krachtens de Brussel II ter-verordening van toepassing is.

In dit verband merk ik op dat, gelet op de andersluidende mening van Hongarije dat door hetzelfde soort verdrag is gebonden, de toepassing van het Russisch-Bulgaarse verdrag in een situatie waarin Russische minderjarigen niet in Bulgarije maar in een andere lidstaat wonen, geen bijzondere problemen oplevert46., aangezien de plaats waar het onroerend goed gelegen is het enige aanknopingspunt is dat in dit verzoek om een prejudiciële beslissing met betrekking tot Russische onderdanen wordt besproken.

Voorts is dit aanknopingspunt, dat door de Varhoven kasatsionen sad is gehanteerd en waarbij op generlei wijze gerefereerd wordt aan de verblijfplaats van de betrokken minderjarige47., specifiek in het hoofdgeding toegepast door de Sofiyski gradski sad bij beschikking van 14 juni 2023. Deze beslissing, die is aangehaald in het verzoek om een prejudiciële beslissing en is opgenomen in het aan het Hof overgelegde dossier, bevestigt duidelijk dat de Russische verzoeksters hebben gekozen voor een Bulgaarse rechter teneinde de door de Bulgaarse regeling vereiste goedkeuring te verkrijgen om de notariële akte van overdracht van hun eigendomsrechten te laten opmaken. Deze rechter, die zijn beslissing heeft gebaseerd op het recht dat van toepassing is op zakelijke rechten, heeft eveneens verwezen naar artikel 4, lid 1, onder c), van de Rome I-verordening48..

Ten tweede moet, om de analyse van de verhouding tussen de Brussel II ter-verordening en het Russisch-Bulgaarse verdrag te kunnen voortzetten, worden nagegaan of de betrokken derde staat rechten ontleent aan het betreffende internationale verdrag waarvan hij de nakoming door de lidstaat die er partij bij is kan eisen.49.

Met andere woorden, in de betrekkingen met een derde staat is bij de analyse het beginsel leidend dat het recht waarop deze staat zich kan beroepen in zijn relatie met de lidstaat waarmee hij vóór de toetreding van deze laatste tot de Unie een overeenkomst heeft gesloten, wordt geëerbiedigd. De uitvoering van de betrokken internationale overeenkomst moet immers berusten op een logica van wederkerigheid.50.

In casu moet bij gebreke van precisering door de verwijzende rechter ervan worden uitgegaan dat de Russische autoriteiten dit verdrag op dezelfde wijze uitleggen wat betreft de bevoegdheid van de Russische gerechten van de plaats waar het onroerend goed is gelegen51. en dat de naleving van dit criterium een voorwaarde is voor de erkenning van beslissingen van Bulgaarse gerechten betreffende Russische onderdanen.52.

In dit verband bevestigen de voorbehouden die de Russische Federatie en de Republiek Bulgarije bij hun toetreding tot het Verdrag van 's‑Gravenhage van 1996 op grond van artikel 55, lid 1, ervan53. hebben gemaakt op het gebied van bevoegdheid, dat er sprake is van een gemeenschappelijk standpunt over de voorrang van het criterium van de plaats waar het onroerend goed is gelegen, met uitsluiting van elke verwijzing naar de woonplaats van de betrokken minderjarige.

In die omstandigheden moet worden vastgesteld dat het Russisch-Bulgaarse verdrag, wat de internationale bevoegdheid betreft van de gerechten waarbij een verzoek tot goedkeuring is ingediend voor de verkoop van een onroerend goed dat toebehoort aan een Russische minderjarige, de Republiek Bulgarije verplichtingen oplegt waaraan deze lidstaat is gebonden jegens een derde staat, te weten de Russische Federatie, die het recht heeft zich ten aanzien van die lidstaat daarop te beroepen in de zin van artikel 351, eerste alinea, VWEU.

Aangezien is bevestigd dat een aan het Russisch-Bulgaarse verdrag ontleend bevoegdheidscriterium moet worden toegepast54., dat verschilt van het in het Unierecht gehanteerde criterium, moet derhalve de aanvullende vraag worden behandeld die betrekking heeft op de verplichting voor de Republiek Bulgarije op grond van artikel 351, tweede alinea, VWEU om gebruik te maken van alle passende middelen om de onverenigbaarheden tussen het Unierecht en het Russisch-Bulgaarse verdrag op te heffen.55.

Bijgevolg moet eerst worden bepaald of, gelet op het bestaan van concurrerende bevoegdheidscriteria die voortvloeien uit de toepassing van de Brussel II ter-verordening en het Russisch-Bulgaarse verdrag, de aan dat verdrag ontleende bevoegdheidsregel onverenigbaar is met de Unierechtelijke regel in de zin van artikel 351, tweede alinea, VWEU.

Net als de Commissie ben ik van mening dat het feit dat er verschillende bevoegdheidscriteria zijn op zich geen grote problemen oplevert. Bilaterale verdragen inzake samenwerking worden namelijk gesloten zodat eenvoudig kan worden vastgesteld welk gerecht bevoegd is op basis van specifieke voorwaarden: doorgaans de nationaliteit van de onderdanen of hun gewone verblijfplaats in elk van de verdragsluitende staten voor persoonlijke aangelegenheden, of de plaats waar de goederen gelegen zijn voor vermogensrechtelijke aangelegenheden. Bovendien zou een andersluidende analyse tot gevolg hebben dat het in artikel 351, eerste alinea, VWEU neergelegde beginsel in het gedrang komt.

Daarnaast kan evenmin worden uitgesloten dat artikel 351, tweede alinea, VWEU wordt toegepast. In casu is de vraag niet louter theoretisch gelet op de bepalingen van de opeenvolgende verordeningen inzake familierecht betreffende de bevoegdheid van de gerechten die het belang van het kind in aanmerking nemen.

Zoals tijdens de mondelinge behandeling ter terechtzitting is bevestigd, moet in deze context van justitiële samenwerking in burgerlijke zaken de vraag worden gesteld welke lering moet worden getrokken uit de rechtspraak van het Hof betreffende de verhouding tussen bepaalde op dit gebied toepasselijke verordeningen en verdragen waarbij de lidstaten partij zijn en, meer bepaald uit de arresten van 4 mei 2010, TNT Express Nederland56., en 12 oktober 2023, OP (Keuze van het recht van een derde land met het oog op de erfopvolging)57..

In de zaak die heeft geleid tot het arrest TNT had het geschil betrekking op de tenuitvoerlegging in een lidstaat van een in een andere lidstaat gegeven beslissing. De verwijzende rechter wenste in wezen te vernemen of artikel 71 van verordening nr. 44/2001 aldus moest worden uitgelegd dat de in een bijzonder verdrag neergelegde regels inzake rechterlijke bevoegdheid, erkenning en tenuitvoerlegging, zoals de litispendentieregel van artikel 31, lid 2, van het Verdrag betreffende de overeenkomst tot internationaal vervoer van goederen over de weg58. en de regel inzake de uitvoerbaarheid waarin artikel 31, lid 3, van dat verdrag voorziet, van toepassing zijn.59. In punt 49 van dat arrest heeft het Hof geoordeeld dat dat artikel 71 weliswaar ‘voor onderwerpen die zijn geregeld in bijzondere verdragen, toepassing van deze verdragen voorschrijft, doch dit neemt niet weg dat deze toepassing geen afbreuk mag doen aan de beginselen die aan de justitiële samenwerking in burgerlijke en handelszaken binnen de Unie ten grondslag liggen’. In punt 55 van datzelfde arrest heeft het Hof concreet daaruit afgeleid dat ‘artikel 31, lid 3, CMR slechts [mag] worden toegepast binnen de Unie indien op grond hiervan de doelstellingen van het vrije verkeer van beslissingen in burgerlijke en handelszaken alsmede dat van het wederzijds vertrouwen in de rechtsbedeling binnen de Unie kunnen worden bereikt onder ten minste even gunstige voorwaarden als die welke voortvloeien uit de toepassing van verordening nr. 44/2001’.

In de zaak die geleid heeft tot het arrest OP is de vraag gerezen hoe deze rechtspraak moet worden toegepast in de relatie met een derde land.60. Het Hof heeft verwezen naar het arrest TNT en geoordeeld dat ‘het stelsel van verordening [(EU)] nr. 650/2012[61.] er niet aan in de weg [staat] dat op grond van een bilaterale overeenkomst die vóór de vaststelling van deze verordening is gesloten tussen een lidstaat en een derde land, en gelet op de uitzondering van artikel 75, lid 1, van die verordening, de onderdaan van een derde land die woont in de door die bilaterale overeenkomst gebonden lidstaat, niet de mogelijkheid heeft om het op zijn erfopvolging toepasselijke recht te kiezen’62..

Uit methodologisch oogpunt kunnen mijns inziens uit deze beslissingen de voorwaarden worden afgeleid waaronder een internationale bevoegdheidsregel die voortvloeit uit een met een derde staat gesloten verdrag als onverenigbaar met het Unierecht kan worden aangemerkt.

Twee aspecten van de overweging waarmee rekening moet worden gehouden — te weten het ontbreken van een bepaling in de Brussel II ter-verordening over de verhouding tussen deze verordening en bepaalde internationale instrumenten, en de reikwijdte van de rechtspraak van het Hof sinds het arrest TNT, zoals die in het arrest OP is verruimd tot de betrekkingen met een derde staat — vormen geen belemmeringen die een dergelijk voorstel in de weg staan.

Het is juist dat in de arresten TNT en OP specifieke bepalingen van de betrokken verordeningen63. worden uitgelegd die in wezen bepalen dat zij de verdragen waarbij de lidstaten partij zijn en die dezelfde onderwerpen bestrijken, onverlet laten.64.

Dat deze verordeningen — anders dan de Brussel II ter-verordening — de algemene regel bevatten dat zij de toepassing van internationale verdragen waarbij een of meer lidstaten partij zijn, of de toepassing van bijzondere bepalingen inzake bilaterale verdragen en overeenkomsten tussen een derde staat en een lidstaat65. onverlet laten, heeft mijns inziens echter geen invloed op de analyse van de reikwijdte van de rechtspraak volgens welke de Uniewetgever in geval van samenloop van voorschriften heeft voorzien in de toepassing van die verdragen.66.

Deze bijzondere bepalingen zijn namelijk aldus uitgelegd dat zij de toepassing van die verdragen ‘binnen de Unie’ voorschrijven.67. Onder voorbehoud van bepaalde aanpassingen68., worden de beginselen van internationaal publiekrecht betreffende de toepassing van de verdragen aldus ruimer toegepast, zoals met name het beginsel ‘pacta sunt servanda’69., dat wat de betrekkingen met derde landen betreft is opgenomen in artikel 351, eerste alinea, VWEU.

Voorts merk ik op dat het Hof in het arrest TNT70. een beperking heeft gesteld aan de toepassing van bilaterale verdragen of overeenkomsten, namelijk in geval van schending van de beginselen die aan de justitiële samenwerking in burgerlijke en handelszaken binnen de Unie ten grondslag liggen71.. Het Hof heeft benadrukt dat deze beperking aansluit bij zijn rechtspraak dat de door de lidstaten met derde staten gesloten verdragen in de betrekkingen tussen de lidstaten niet mogen worden toegepast ten nadele van de doelstellingen van het Unierecht.72.

Het Hof heeft diezelfde beperking met betrekking tot de binnen de Unie toepasselijke beginselen gehanteerd in arresten die dateren van na het arrest TNT, waarin de rechten van een derde land evenmin in het geding waren. Die arresten hadden ook betrekking op kwesties van erkenning of tenuitvoerlegging van beslissingen die in de lidstaten zijn gegeven. Het gaat om het arrest van 19 december 2013, Nipponka Insurance73., en, in een geval van samenloop tussen verordening nr. 1215/2012 en het CMR, om het arrest van 21 maart 2024, Gjensidige74..

Het Hof heeft in dezelfde bewoordingen ook verwezen naar die rechtspraak inzake de beginselen die aan de justitiële samenwerking binnen de Unie ten grondslag liggen in het arrest van 4 september 2014, Nickel & Goeldner Spedition75., dat betrekking had op de toepassing van de regels inzake rechterlijke bevoegdheid van artikel 31, lid 1, CMR, waarin de verzoeker een ruimere keuzemogelijkheid wordt geboden dan in artikel 5, punt 1, onder b), tweede streepje, van verordening nr. 44/2001.76. Het Hof heeft geoordeeld dat een lidstaat overeenkomstig artikel 71, lid 1, van die verordening de betrokken bevoegdheidsregels van het CMR kan toepassen.77.

Al deze arresten hebben betrekking op de toepassing van bepalingen van het CMR die bindend zijn voor een of meer lidstaten.

Evenwel werd in een geval waarin een met een derde staat gesloten bilaterale overeenkomst van toepassing was, deze rechtspraak naar analogie toegepast. De kwestie van de keuze van het toepasselijke recht op een erfopvolging78. heeft het Hof ertoe gebracht zich uit te spreken over de verhouding tussen verordening nr. 650/2012 en de overeenkomst tussen de Republiek Polen, vóór haar toetreding tot de Unie, en Oekraïne. In deze overeenkomst wordt het op het gebied van erfopvolging toepasselijke recht aangewezen, maar wordt niet uitdrukkelijk voorzien in de mogelijkheid om een ander recht te kiezen.79.

In het arrest OP heeft het Hof geoordeeld dat artikel 75 van verordening nr. 650/2012 ‘dat in de betrokken Unierechtelijke handeling[80.] de verhouding tussen die handeling en de internationale verdragen regelt, geen strekking mag hebben die in strijd is met de beginselen die ten grondslag liggen aan de wettelijke regeling waartoe dit artikel behoort (zie in die zin arrest [TNT], punt 51)’.81.

Vervolgens heeft het Hof onderzocht of die bilaterale overeenkomst verenigbaar is met het Unierecht door het belang van de betrokken bepaling van de verordening te onderzoeken.82.

Door dit onderzoek in het licht van artikel 75, lid 1, van verordening nr. 650/2012 af te sluiten met een verwijzing naar artikel 351, eerste alinea, VWEU, heeft het Hof mijns inziens benadrukt dat in het specifieke geval van betrekkingen met derde staten deze bepalingen in hun onderlinge samenhang moeten worden bezien.83.

In het algemeen leid ik hieruit af dat het Hof in een situatie waarin de rechten van derde staten op grond van een bilateraal verdrag in beginsel moeten prevaleren84., impliciet het stadium heeft aangegeven vanaf hetwelk de bepaling van een dergelijk verdrag als onverenigbaar met het Unierecht kan worden beschouwd, overeenkomstig de regel van artikel 351, tweede alinea, VWEU.

Met andere woorden, doordat het Hof in een geval van een betrekking van een lidstaat met een derde land betreffende het toepasselijke recht voortbouwt op het arrest TNT85., heeft het Hof mijns inziens voor een systematische benadering gekozen teneinde te voorkomen dat een bilaterale overeenkomst, die in beginsel krachtens artikel 351, eerste alinea, VWEU voorrang moet hebben op het Unierecht, te snel ter discussie wordt gesteld.86.

Ik ga ervan uit dat deze benadering erin bestaat om, wanneer het gaat om samenwerking in burgerlijke zaken binnen de Unie, vast te stellen welk beginsel aan de betrokken bepaling van de verordening ten grondslag ligt, teneinde het belang ervan te beoordelen. In casu moet dus worden vastgesteld of de bepaling van het Russisch-Bulgaarse verdrag al dan niet in strijd is met een door de Brussel II ter-verordening nagestreefde fundamentele doelstelling.

Pas nadat beoordeeld is of er sprake is van een onverenigbaarheid , rijst vervolgens de vraag naar de tenuitvoerlegging van artikel 351, tweede alinea, VWEU in de betrekkingen tussen een of meer lidstaten en een of meer derde staten.87.

Wegens de hiërarchie van de normen is de toepassing van deze bepaling dus niet voorbehouden aan verordeningen waarin een bijzondere bepaling de verhouding tussen die verordeningen en met derde staten gesloten internationale overeenkomsten regelt.

De te bereiken doelstellingen zijn talrijk. Het gaat erom de rechten van derde staten te beschermen overeenkomstig artikel 351, eerste alinea, VWEU88. en een oplossing te vinden die in overeenstemming is met de beginselen van voorspelbaarheid van de bevoegde rechterlijke instanties, alsmede van rechtszekerheid voor de justitiabelen. Deze beginselen, die de in internationale verdragen vervatte bevoegdheidsregels rechtvaardigen, waarborgen de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen.89.

Dientengevolge moet in casu, naar analogie met de benadering waarvoor in het arrest OP90. is gekozen, de volgende vraag worden onderzocht: is het Russisch-Bulgaarse verdrag — op grond waarvan het gerecht van de plaats waar het aan een minderjarige toebehorende onroerend goed is gelegen bevoegd is om goedkeuring te verlenen voor de verkoop van dat onroerend goed — in strijd met het beginsel dat ten grondslag ligt aan de justitiële samenwerking op het gebied van ouderlijke verantwoordelijkheid binnen de Unie, welk beginsel de voorrang geeft aan de bevoegdheid van het gerecht van de verblijfplaats van het kind?

Naar mijn mening is dit niet het geval.

Ofschoon het bevoegdheidscriterium, gelet op het vereiste dat het belang van het kind wordt gewaarborgd, in het algemeen de gewone verblijfplaats van het kind is91., voorziet de Uniewetgever in verschillende aanpassingen, mits aan hetzelfde vereiste wordt voldaan en er sprake is van uitzonderlijke omstandigheden. Dit geldt voor de mogelijkheid tot forumkeuze92. en, meer in het bijzonder, voor de bevoegdheidsoverdracht aan het gerecht dat het best in staat is om dat belang te beoordelen.93.

Bovendien heeft deze wetgever uitdrukkelijk voorzien in het geval dat er sprake is van een geschil over maatregelen ter bescherming van het kind die verband houden met het beheer, de instandhouding van, of de beschikking over bestanddelen van het vermogen van het kind die zich op een grondgebied van een andere lidstaat bevinden dan de lidstaat waar het zijn woonplaats heeft.94.

In die zin is de Brussel II ter-verordening ook in overeenstemming met de artikelen 8 en 9 van het Verdrag van 's‑Gravenhage van 1996.

Hieruit volgt dat de in het Russisch-Bulgaarse verdrag geformuleerde regel inzake rechterlijke bevoegdheid binnen de Unie kan worden toegepast, voor zover hiermee wordt voldaan aan het in overweging 19 van de Brussel II ter-verordening in herinnering gebrachte vereiste dat het belang van het kind wordt geëerbiedigd.95.

Bijgevolg hoeft in casu niet te worden gekeken naar ‘passende middelen om de vastgestelde onverenigbaarheid op te heffen’, waarvoor de lidstaten krachtens artikel 351, tweede alinea, VWEU moeten zorgen.

Volledigheidshalve voeg ik hieraan toe dat, indien het Hof evenwel zou oordelen dat de toepassing van het Russisch-Bulgaarse verdrag een resultaat oplevert dat in strijd is met het Unierecht, de verwijzende rechter dient na te gaan of deze onverenigbaarheid kan worden voorkomen door aan dat verdrag zo veel mogelijk en met inachtneming van het internationale recht een uitlegging te geven die met het Unierecht in overeenstemming is.96. Wanneer dat niet mogelijk is, moet de Republiek Bulgarije de maatregelen treffen die nodig zijn om de onverenigbaarheid van dat verdrag met het Unierecht op te heffen, zo nodig door opzegging van het verdrag. Totdat de onverenigbaarheid is opgeheven, machtigt artikel 351, eerste alinea, VWEU die staat evenwel om het Russisch-Bulgaarse verdrag te blijven toepassen.97.