HR, 06-12-2022, nr. 20/04269

Het middel klaagt ten aanzien van feit 1 over het oordeel van het hof dat de zogenoemde bronfinancieringen als witwassen kunnen worden aangemerkt.

Ten laste van de verdachte is onder 1 bewezenverklaard dat:

“hij op tijdstippen in de periode van 20 april 2009 tot en met 3 april 2012 in Nederland telkens alleen: voor wat betreft de gedragingen onder a

en

tezamen en in vereniging met anderen: voor wat betreft de gedragingen onder b en c,

van het plegen van witwassen een gewoonte heeft gemaakt door van voorwerpen de herkomst te verhullen en door voorwerpen te verwerven, voorhanden te hebben en/of over te dragen en/of om te zetten en/of van dat/die voorwerp(en) gebruik te maken, immers heeft/hebben hij, verdachte, en/of zijn mededader(s),

a. in de periode van 30 juli 2009 tot en met 20 maart 2012 telkens geldbedragen, tot een totaal bedrag van € 17.610,00 in ontvangst genomen en in giraal geld omgezet door contante stortingen op een bankrekening ten name van [verdachte] (ABN AMRO [007] )

b. op 20 april 2009 het hierna te noemen recht van erfpacht aangekocht en op naam verkregen, tot een totaal bedrag van ongeveer € 70.000,00 te weten:

- het recht van erfpacht betreffende een (camping) winkel op het recreatieterrein [G] , staande en gelegen aan de [g-straat 1] te [plaats ] , aangekocht voor een geldbedrag van € 70.000,00 en notarieel overgedragen en geleverd aan en verkregen door [verdachte] ;

c. in de periode van 20 april 2009 tot en met 3 april 2012, het gebruik genoten van hierna te noemen recht van erfpacht, te weten

- het recht van erfpacht betreffende een (camping) winkel op het recreatieterrein [G] , staande en gelegen aan de [g-straat 1] te [plaats ] ,

zulks terwijl hij, verdachte en/of zijn mededader(s) wist(en) dat die voorwerpen - onmiddellijk of middellijk - afkomstig waren uit enig misdrijf”

Het bestreden arrest houdt, voor zover van belang, het volgende in:

“Witwassen -specifieke verweren

(…)

Gronddelict ( [b-straat 2] ) is niet tenlastegelegd

Nu het witwassen dan wel de heling (periode vóór 1995) met betrekking tot het pand [b-straat 2] niet ten laste is gelegd, moet worden geconcludeerd dat de verkoopopbrengst van dat pand als legaal kan worden aangemerkt. De aankopen die vervolgens (deels) met die opbrengst zijn gedaan ( [d-straat 1] , [h-straat 1] en [g-straat 1] ) kunnen derhalve niet worden gekwalificeerd als witwassen.

(…)

Beoordelingskader witwassen

Het hof stelt voorop dat voor een bewezenverklaring voor het in de delictsomschrijving van artikel 420bis van het Wetboek van Strafrecht opgenomen bestanddeel ‘afkomstig uit enig misdrijf’ niet is vereist dat uit de bewijsmiddelen moet kunnen worden afgeleid dat het desbetreffende voorwerp afkomstig is uit een concreet aangeduid misdrijf. In de rechtspraak gelden dan ook twee hoofdlijnen:

1) Er is een verdenking van een concreet misdrijf waarbij ten gevolge van de opsporing daarvan ook de vermoedelijke buit in beeld komt. In dat geval is sprake van het zogeheten ‘eenvoudig witwassen’.

2) Het voorwerp is onder bijzondere omstandigheden aangetroffen waardoor er een vermoeden van witwassen ontstaat en heeft derhalve geen bekend grond- of brondelict.

In de onderhavige zaak is dan ook de vraag of een grond- of brondelict ten grondslag ligt aan het bewezenverklaarde witwassen.

Voor een bewezenverklaring ter zake van dit wetsartikel is wel vereist dat vaststaat dat het voorwerp afkomstig is uit enig misdrijf. Dat een voorwerp ‘afkomstig is uit enig misdrijf’ is kan - indien op grond van de beschikbare bewijsmiddelen geen rechtstreeks verband valt te leggen met een bepaald misdrijf- niettemin bewezen worden geacht indien het op grond van de vastgestelde feiten en omstandigheden niet anders kan zijn dan dat het voorwerp uit enig misdrijf afkomstig is. Het is daarbij aan het Openbaar Ministerie bewijs aan te dragen van dergelijke feiten en omstandigheden. Voor het bewijs van een vermoeden van witwassen kan onder meer gebruik worden gemaakt van feiten van algemene bekendheid en zogenaamde witwastypologieën. Dit zijn min of meer objectieve kenmerken die, naar de ervaring heeft geleerd, duiden op het witwassen van opbrengsten van misdrijven. De Financial Intelligence Unit (FIU) Nederland heeft deze feiten van algemene bekendheid, typologieën en andere indicatoren met betrekking tot witwassen in kaart gebracht.

Indien de door het Openbaar Ministerie aangedragen feiten en omstandigheden een vermoeden rechtvaardigen dat het niet anders kan zijn dan dat het voorwerp uit enig misdrijf afkomstig is, mag van de verdachte worden verlangd dat hij een concrete, verifieerbare en niet op voorhand hoogst onwaarschijnlijke verklaring geeft dat het voorwerp niet van misdrijf afkomstig is. De omstandigheid dat zo een verklaring van de verdachte mag worden verlangd, houdt niet in dat het aan de verdachte is om aannemelijk te maken dat het voorwerp niet van misdrijf afkomstig is.

Indien de verdachte voormelde verklaring geeft, ligt het op de weg van het Openbaar Ministerie nader onderzoek te doen naar die verklaring. De rechter zal dan mede op basis van de resultaten van dat onderzoek moeten beoordelen of ondanks de verklaring van de verdachte het witwassen bewezen kan worden op de grond dat (het niet anders kan zijn dan dat) het voorwerp uit enig misdrijf afkomstig is. Indien een dergelijke verklaring uitblijft, mag de rechter die omstandigheid betrekken in zijn overwegingen omtrent het bewijs (vgl. HR 18 december 2018, ECLI:NL:HR:2018:2352, rov. 2.3.1.-2.4.).

Het hof stelt vast dat het onderzoek in de onderhavige zaak geen direct bewijs heeft opgeleverd van het uit enig misdrijf afkomstig zijn van het geld.

Het hof is van oordeel dat de hierna te noemen feiten en omstandigheden, in onderling verband en samenhang beschouwd, van dien aard zijn dat zonder meer sprake is van een vermoeden van witwassen. Kort samengevat betreft dit:

- het door tien verdachten, behorende tot één en dezelfde familie, en een Stichting, bestuurd door drie leden van die familie, aanschaffen van een groot aantal panden - vanaf 1984 zeventien stuks -terwijl niemand van de familie een betaalde baan heeft;

- de door een aantal van de familieleden genoten uitkering welke niet in verhouding staat tot het benodigde vermogen voor de aankoop van die panden;

- het grote aantal panden dat (grotendeels) contant is betaald;

- dat sprake is van geen dan wel een relatief beperkte hypothecaire lening en dat de contante betalingen telkens onder de grens van € 10.000,00 liggen.

Het hof betrekt daarbij ook dat blijkens het rapport kasopstelling er een verschil van (afgerond) € 2.002.168,00 is geconstateerd tussen de contante uitgaven en de legale contante inkomsten van de familie over de periode van 1 januari 2005 tot 3 april 2012.

Nu sprake is van een gerechtvaardigd vermoeden van witwassen mag van de verdachten worden verlangd dat zij een concrete, verifieerbare en niet op voorhand hoogst onwaarschijnlijke verklaring geven voor de herkomst van het geld. De verdachten hebben in casu - kort gezegd - verklaard dat het geld afkomstig is van renteloze leningen van Zweedse Roma-organisaties en de Amerikaanse Gypsy Organisation, waartoe inzamelingsacties zijn gehouden. In dat kader is een aantal kwitanties en verklaringen/overeenkomsten voorhanden.

Voor zover de verklaringen van de verdachten concreet, verifieerbaar en niet op voorhand hoogst onwaarschijnlijk zijn, heeft het Openbaar Ministerie nader onderzoek verricht naar de genoemde leningen, nu die herkomst een alternatieve bronfinanciering zouden kunnen opleveren. Zo is een groot aantal getuigen gehoord in Nederland en Zweden en is nader onderzoek verricht naar de overeenkomsten.

(…)

[g-straat 1] te [plaats ]

3.5.5.1 Met betrekking tot feit 1: witwassen (tenlastegelegd aan alle verdachten uitgezonderd de Stichting)

Door de verdediging wordt gesteld dat de aankoop door [betrokkene 9] in 2005 van het erfpachtrecht van de kavel grond met daarop een winkelpand deels is gefinancierd door middel van een hypothecaire geldlening van verkoper [j-straat] ad € 50.000,00 en deels via een renteloze lening van de Zweedse Romavereniging [E] ad € 27.000,00. Later is een deel van de hypothecaire schuld aan [j-straat] afgelost met behulp van (wederom) een lening van [E] ad € 25.000,00.

Bij de verkoop van het erfpachtrecht aan [verdachte] in 2009 heeft [verdachte] de schuld van [betrokkene 9] aan [E] (die deze vordering op [betrokkene 9] had overgenomen van het gefailleerde [E] ) overgenomen, evenals de restantschuld aan de hypothecair schuldeiser [j-straat] . Daarmee hebben de verdachten een concrete, min of meer verifieerbare en niet op voorhand hoogst onwaarschijnlijke verklaring gegeven.

Het hof stelt vast dat het erfpachtrecht met bijbehorend winkelpand aan de [g-straat 1] op 1 april 2005 door [betrokkene 9] is gekocht voor een bedrag van € 70.000,00 en op 12 april 2005 aan haar is geleverd. Van de koopsom bleef [betrokkene 9] een bedrag van € 50.000,00 schuldig aan verkoper [j-straat] , welke schuld werd omgezet in een hypothecaire geldlening.

Blijkens de notariële afrekening d.d. 8 april 2005 resteerde een door [betrokkene 9] te betalen bedrag ad € 25.679,65. Uit een proces-verbaal verdachte transacties blijkt dat [mededader 4] op 11 april 2005 een viertal contante stortingen van (in totaal) € 25.800,00 heeft verricht, te weten € 8.900,00 en € 100,00 op de rekening van [betrokkene 20] , € 7.700,00 op de rekening van [betrokkene 11] en € 9.100,00 op de rekening van [mededader 4] zelf. Vervolgens wordt op diezelfde dag van deze drie bankrekeningnummers in totaal een bedrag van € 25.679,65 overgemaakt naar de bankrekening van Huijbregts Notarissen. [mededader 4] en [betrokkene 11] zijn de vader en moeder van [betrokkene 9] ; [betrokkene 20] is de moeder van [mededader 4] (en dus de grootmoeder van [betrokkene 9] ). Op 13 januari 2006 heeft [betrokkene 9] van haar bankrekening een bedrag van € 25.000,00 overgemaakt naar [j-straat] , nadat dit bedrag eerder, op 29 december 2005 contant op haar rekening was gestort. Deze betaling betrof een extra aflossing op de schuld aan [j-straat] waartoe [betrokkene 9] het initiatief had genomen.

[verdachte] heeft het erfpachtrecht op 20 april 2009 van [betrokkene 9] gekocht en geleverd gekregen voor een koopsom van € 70.000,00. Na aftrek van de over te nemen hypothecaire schuld aan [j-straat] ad € 19.870,74 resteerde door [verdachte] te voldoen een bedrag van € 56.396,83, waarvan € 50.129,26 te verkrijgen uit hoofde van een geldlening. Het restant ad € 6.267,57 is contant voldaan op transportdatum.

Uit gegevens van de Belastingdienst blijkt dat [betrokkene 9] in de periode van 1 januari 2005 tot 11 maart 2009 niet beschikte over een (bekend) inkomen, terwijl van [verdachte] bij de Belastingdienst in het geheel geen inkomsten bekend zijn.

Het hof is mede op grond van het nadere onderzoek door het Openbaar Ministerie van oordeel dat met voldoende mate van zekerheid kan worden uitgesloten dat de aan [betrokkene 9] ten behoeve van de financiering van de [g-straat 1] verstrekte gelden, waarvan gesteld wordt dat deze afkomstig zijn van renteloze leningen van [E] , sprake is van een legale herkomst, zodat moet worden aangenomen dat een criminele herkomst als enige aanvaardbare verklaring van de waargenomen feiten en omstandigheden kan gelden.

Dat betekent dat ook ter zake van de aankoop door [verdachte] in 2009 een legale herkomst van de financiering mag worden uitgesloten, nu die financieringsconstructie teruggrijpt op de financiering door [betrokkene 9] in 2005.

Het hof neemt daarbij, naast de hiervoor met betrekking tot het vermoeden van witwassen vermelde feiten en omstandigheden, het volgende in aanmerking.

Zoals hiervoor reeds is overwogen, is het pand deels gefinancierd door middel van een hypothecaire lening ad € 50.000,00 en resteerde een door [betrokkene 9] te betalen bedrag ad € 25.679,65, welk bedrag op 11 april 2005 via drie bankrekeningen is overgemaakt naar de notaris. Met betrekking tot de door [mededader 4] aangedragen verklaring voor de herkomst van deze onder de notaris gestorte gelden is het hof van oordeel dat deze verklaring als volstrekt ongeloofwaardig ter zijde dient te worden gesteld. Het hof heeft daarbij in het bijzonder acht geslagen op het feit dat blijkens de melding van de Rabobank de drie contante stortingen zijn verricht door [mededader 4] zelf, terwijl [mededader 4] daar geen redelijke verklaring voor kon geven in het licht van zijn bewering dat de gestorte gelden afzonderlijk door hem, [betrokkene 11] en [betrokkene 20] waren gespaard in de loop der jaren. De verklaring verdient voorts geen geloof vanwege het feit dat [mededader 4] , [betrokkene 11] en [betrokkene 20] in de betreffende periode een uitkering hadden en het uitgesloten moet worden geacht dat zij, mede gelet op het hiervoor al besproken kastekort van ruim twee miljoen euro, ook nog in staat zijn geweest om met hun bekende legale inkomsten te sparen ten behoeve van de financiering van de aankoop van het recht van erfpacht betrekking hebbende op de [g-straat 1] . Het hof meent voorts dat de aangedragen verklaring zich moeilijk verdraagt met na te noemen stukken. Indien die verklaring immers wordt gecombineerd met deze stukken dan blijkt dat ter zake van de aankoop van het erfpachtrecht in 2005 ruimschoots méér financiering beschikbaar was dan benodigd (€ 75.679,65).

Zo zijn bij de doorzoeking op de [d-straat 1] te [plaats ] onder meer twee ‘bewijzen van lening’ aangetroffen, gedateerd op 11 april 2005 en op naam gesteld van [mededader 4] en [betrokkene 20] , waarin [mededader 4] en [betrokkene 20] verklaren € 9.000,00 respectievelijk € 8.999,00 aan [betrokkene 9] uit te lenen ten behoeve van de [g-straat 1] . Een overeenkomst van geldlening op naam van [betrokkene 11] werd niet aangetroffen. Verder zijn er nóg drie ‘bewijzen van lening’ aangetroffen op naam van [betrokkene 21] , [betrokkene 22] (geboren op [geboortedatum] 1969) en [betrokkene 22] (geboren op [geboortedatum] 1950), gedateerd 19 respectievelijk 20 december 2005, waarbij genoemde personen bedragen van respectievelijk € 9.000,00, € 4.000,00 en € 4.000,00 aan [betrokkene 9] uitlenen ter zake van de aankoop van het winkelpand aan de [g-straat 1] te [plaats ] . Ook werden bij de doorzoeking op de [d-straat 1] te [plaats ] vier eenzijdig door [betrokkene 18] ondertekende Zweedstalige overeenkomsten aangetroffen d.d. 4 april 2005, volgens welke [E] € 27.000,00 als renteloze geldlening ter beschikking stelde aan [betrokkene 9] . Dit geld was bijeengebracht door de Romagemeenschap en was bedoeld voor de aankoop van het pand aan de [g-straat 1] te [plaats ] . In de gegevens van de Belastingdienst werd voorts aangetroffen een in de Zweedse taal gestelde overeenkomst d.d. 3 oktober 2005 tussen de Zweedse vereniging [E] en [betrokkene 9] . In deze overeenkomst verklaart [E] dat zij € 25.000,00 heeft ingezameld en dit als renteloze lening aan [betrokkene 9] ter beschikking stelt waarmee [betrokkene 9] de hypotheek ter zake van de [g-straat 1] te [plaats ] kan aflossen. Met deze geldlening heeft [betrokkene 9] in totaal € 52.000,00 van de vereniging [E] geleend. Dit stuk is zowel door [betrokkene 9] als door [betrokkene 18] namens [E] ondertekend.

Samengevat levert dit het volgende beeld op:

Beschikbaar:

Hypothecaire geldlening [j-straat] €50.000,00

Geldlening/overboeking [betrokkene 20] €8.999,00

Geldlening/overboeking [mededader 4] €9.000,00

Overboeking [betrokkene 11] €7.680,65

Geldlening [betrokkene 21] €9.000,00

Geldlening [betrokkene 22] €4.000,00

Geldlening [betrokkene 22] €4.000,00

Geldlening [E] € 52.000.00 (€ 25.000.00 + €27.000.00)

€144.679,65

Weliswaar is de eenzijdig door [betrokkene 18] ondertekende overeenkomst van 4 april 2005 ter zake van een geldlening van € 27.000,00 niet door [betrokkene 9] ondertekend (en valt in zoverre niet met zekerheid te zeggen dat deze ook betrekking heeft op daadwerkelijk uit dien hoofde verstrekte gelden) doch komt deze overeenkomst wel terug in de hiervoor genoemde overeenkomst van 3 oktober 2005, waarbij [E] € 25.000,00 leent ter aflossing van de hypothecaire schuld aan [j-straat] . Aan het slot van deze overeenkomst wordt immers vastgesteld dat de totale schuld van [betrokkene 9] ter zake van de [g-straat 1] daarmee uitkwam op € 52.000,00, daarmee impliciet verwijzend naar de overeenkomst van 4 april 2005.

Uit de verklaring van [mededader 4] zou kunnen worden afgeleid dat de door hem, [betrokkene 11] en [betrokkene 20] gestorte bedragen via de stichting [het hof begrijpt: [E] ] zijn uitgeleend, maar dan blijft het (aldus) verantwoorde bedrag in verband met de leningen van [betrokkene 21] en [betrokkene 22] nog steeds significant hoger (ruim € 18.000,00) dan het benodigde bedrag, nog daargelaten dat deze verklaring zich niet laat verenigen met de twee ‘bewijzen van geldlening’. Bovendien staat deze verklaring van [mededader 4] op gespannen voet met de verklaring van [betrokkene 18] waaruit valt op te maken dat er € 52.000,00 aan [betrokkene 9] was uitgeleend en dat dit geld door [betrokkene 18] in een aantal dagen werd ingezameld vanaf Göthenborg tot Lund.

Het hof is overigens van oordeel dat ook de hiervoor besproken overeenkomsten van geldlening met [E] geen verklaring opleveren voor de herkomst van de middelen waarmee de aankoop van de [g-straat 1] is bekostigd. Bij deze stukken c.q. verklaring zijn immers, los van hetgeen hiervoor is verwogen, een aantal kanttekeningen te plaatsen die met zich brengen dat de in deze stukken gesuggereerde herkomst van de gelden als volstrekt onaannemelijk van de hand moet worden gewezen.

Zo valt met betrekking tot de geldlening van [E] d.d. 3 oktober 2005 op te merken dat de overeenkomst erover spreekt dat [E] € 25.000,00 heeft ingezameld en dat zij dit bedrag renteloos aan [betrokkene 9] uitleent. [mededader 4] heeft echter meermalen tegenover de politie verklaard dat de € 25.000,00 waarmee de hypothecaire geldlening van [j-straat] werd afgelost afkomstig was van de schadevergoeding die [H] Supermarkten aan [betrokkene 9] had uitgekeerd en dat dit geld toebehoorde aan de Romagemeenschap.

Voorts wordt gewezen op het feit dat hiervoor reeds met betrekking tot de woning aan de [h-straat 1] te [plaats ] is vastgesteld dat de aankoop van de woning aan de [b-straat 2] te [plaats ] heeft plaatsgevonden met geld dat door middel van misdrijf was verkregen. Nu de schadevergoeding van de [H] aan de eigenaar van de [b-straat 2] ertoe strekt de eigenaar schadeloos te stellen voor de waardevermindering van haar pand vanwege de door [H] veroorzaakte parkeeroverlast, dient deze schadevergoeding als product van een met crimineel geld witgewassen pand te worden gezien en is daarmee middellijk van misdrijf afkomstig in de zin van artikel 420 bis Sr.

Verder acht het hof, met de rechtbank - zoals hiervoor reeds is overwogen - de verklaringen van [betrokkene 18] met betrekking tot de door hem georganiseerde inzamelingen en ter zake namens [E] opgemaakte overeenkomsten en verklaringen ongeloofwaardig, aangezien [betrokkene 18] in slechts algemene bewoordingen verklaart met betrekking tot de door hem georganiseerde inzamelacties, geen namen van donateurs weet te noemen, gevraagd naar concrete details zegt zich deze niet te herinneren en verwijst naar administratie die niet (meer) beschikbaar is en voorts in zijn verklaring niet wordt ondersteund door andere getuigen, zoals [betrokkene 23] die, anders dan [betrokkene 18] stelde, verklaarde niet betrokken te zijn geweest bij de opstelling van stukken met betrekking tot de [g-straat 1] .

Ten slotte overweegt het hof dat aan de overtuiging - dat de gelden waarmee de [g-straat 1] is aangekocht afkomstig zijn van misdrijf - in niet onbelangrijke mate heeft bijgedragen de hierna te bespreken betrokkenheid van verdachten bij het valselijk opmaken van stukken die de kennelijke strekking hebben om die criminele herkomst te verhullen.

3.5.5.2 Verweren witwassen

Het hof is van oordeel dat [mededader 4] , [betrokkene 9] en [verdachte] bij onderhavig feit zijn betrokken, en wel in de vorm van medeplegen. Dienaangaande wordt, ook voor wat betreft het gestelde ontbreken van (voorwaardelijk) opzet het volgende overwogen.

Gelet op de verklaring van [mededader 4] dat hij de aankoop van de [g-straat 1] in 2005 en 2009 regelde en de hiervoor vermelde conclusie dat dit met geld van criminele herkomst is gefinancierd, is daarmee ook het opzet gegeven.

Het verweer van [verdachte] en [betrokkene 9] dat zij niet bekend waren met het feit dat het geld waarmee zij de [g-straat 1] in 2005 respectievelijk 2009 kochten van misdrijf afkomstig was wordt verworpen. Voor wat betreft [betrokkene 9] verwijst het hof naar hetgeen zij hiervoor dienaangaande heeft overwogen bij het pand [h-straat 1] . Hetgeen daar is overwogen geldt mutatis mutandis voor [verdachte] die immers, net als [betrokkene 9] , zonder dat hij de beschikking had over eigen inkomsten, in het kader van de aankoop van het erfpachtrecht aan de [g-straat 1] verplichtingen is aangegaan zonder een gedegen onderzoek naar de herkomst van de ter zake ter beschikking gestelde (fictieve) financiering. Dit gegeven, in combinatie met de hierna nog te bespreken actieve betrokkenheid bij de valselijk opgemaakte overeenkomsten van 3 oktober 2005 en 14 april 2009 leidt er naar het oordeel van het hof toe dat [betrokkene 9] en [verdachte] op de hoogte moeten zijn geweest van de criminele herkomst van de gelden. Gelet op de wezenlijke en significante (zelfs onmisbare) rol die [betrokkene 9] en [verdachte] hebben gespeeld bij de aan- en verkoop van de [g-straat 1] en bij de totstandkoming van stukken om de criminele herkomst van de financiering ervan te verhullen is sprake van de voor medeplegen vereiste bewuste en nauwe samenwerking.

Met betrekking tot de berekening van de rechtbank, die ziet op ‘Geldlening [E] € 52.000,00 (€ 25.000,00 + € 27.000,00)’, heeft de verdediging het volgende aangevoerd. Volgens de verdediging is het bedrag van € 25.000,00 afkomstig van de schadevergoeding van de [H] , waarmee de helft van de hypothecaire geldlening van [j-straat] is afgelost. De vermelde € 25.000,00 ziet derhalve deels op het daarboven genoemde bedrag ‘Hypothecaire geldlening [j-straat] ’ ad € 50.000,00. Het bedrag van € 27.000,00 is afkomstig van personen die hebben deelgenomen aan de geldinzamelingen, te weten [betrokkene 11] , [betrokkene 20] en [mededader 4] . De vermelde € 27.000,00 ziet daarom op de daarboven genoemde bedragen van € 8.999,00, € 9.000,00 en € 7.680,65. Derhalve is sprake van een dubbeltellingen in het vonnis van de rechtbank.

Het hof overweegt hieromtrent als volgt.

Met betrekking tot de vermeende dubbeltelling in het bedrag ad € 25.000,00 merkt het hof - naast hetgeen hierboven reeds is overwogen - nog op dat in het geheel van de financiën van de familie [mededader 4] er een kastekort bestaat van ruim € 2.000.000,00. Op welke wijze inboedels, auto’s en verbouwingen zijn gefinancierd, is aan de hand van de in het dossier voorliggende stukken niet vast te stellen. Dat in casu het geld van de schadevergoeding van de [H] daadwerkelijk zou zijn aangewend ter zake de aflossing van de hypothecaire geldlening van [j-straat] is naar het oordeel van het hof niet uit het dossier af te leiden.

Met betrekking tot de vermeende dubbeltelling in het bedrag ad € 27.000,00 merkt het hof het volgende op. Zoals hierboven weergegeven is het hof van oordeel dat de overeenkomst van de geldlening van [E] niet op waarheid berust. De stelling dat het bovengenoemde familieleden zouden zijn geweest die aan de inzameling hebben bijgedragen, vindt geen steun in de afgelegde verklaringen zoals hierboven weergegeven.

Wanneer het schenkingen betrof van naaste familieleden vermag het hof ook niet in te zien waarom daarover een overeenkomst met een Zweedse vereniging zou zijn opgesteld. Het hof vermag voorts niet inzien waarom in dat geval de namen van de immers bekende donateurs niet in het stuk zouden zijn vermeld. Het feit dat er een dubbele verklaring wordt gegeven voor de gelden draagt bij aan de overtuiging dat het financiering niet via een legale weg heeft plaatsgevonden.

(…)

3.5.5.4 Conclusie witwassen

Het hof acht dit onderdeel van de tenlastelegging derhalve ten aanzien van [mededader 4] , [betrokkene 9] en [verdachte] bewezen.

De overige verdachten dienen, bij gebreke van wettig en overtuigend bewijs van hun betrokkenheid ter zake, van dit onderdeel te worden vrijgesproken.”

In de toelichting op het middel wordt aangevoerd dat het hof heeft vastgesteld dat de bronfinanciering voor dit recht van erfpacht (voor een belangrijk deel) is gelegen in de schadevergoeding die van de [H] is ontvangen in verband met de waardevermindering door parkeeroverlast van het pand aan de [b-straat 2] . Het hof zou deze schadevergoeding hebben aangemerkt als product van een met crimineel geld gefinancierd en dus witgewassen pand. De aankoop en het gebruik van het recht van erfpacht betreffende de (camping) winkel zijn voortbouwend hierop door het hof als witwashandelingen aangemerkt. Betoogd wordt dat het perceel aan de [b-straat 2] te [plaats ] in 1995 is gekocht en dat het pand in 1998 is gebouwd en witwassen toentertijd niet als zodanig strafbaar was gesteld. Volgens de steller van het middel heeft het hof door de bronfinanciering voor het recht van erfpacht met betrekking tot de (camping)winkel af te wijzen, op de grond dat de aankoop van het pand aan de [b-straat 2] met crimineel geld zou zijn gefinancierd en dus witgewassen zou zijn, miskend dat ‘witwassen’ als zodanig destijds nog niet als misdrijf strafbaar was gesteld. ’s Hofs oordeel dat de schadevergoeding die werd ontvangen in verband met de waardevermindering van de [b-straat 2] als een product van dit witwassen dient te worden beschouwd, geeft volgens de steller van het middel dan ook blijk van een onjuiste rechtsopvatting en/of is onbegrijpelijk, nu ‘witwassen’ nog niet bestond als misdrijf. Ten slotte wordt betoogd dat de redenering van het hof in strijd is met het recht van de verdachte om niet veroordeeld te worden voor een handelen dat (op dat moment) geen strafbaar feit oplevert, zoals is verwoord in art. 7 EVRM.

Bij de beoordeling van de vraag of in het onderhavige geval sprake is geweest van witwassen heeft het hof - conform het in deze toepasselijke beoordelingskader uit HR 18 december 2018, ECLI:NL:HR:2018:2352 - vooropgesteld dat voor een bewezenverklaring van het in art. 420bis Sr opgenomen bestanddeel “afkomstig uit enig misdrijf” niet is vereist dat uit de bewijsmiddelen moet kunnen worden afgeleid dat het desbetreffende voorwerp afkomstig is uit een concreet aangeduid misdrijf. Volgens het hof heeft het onderzoek in de onderhavige zaak geen direct bewijs opgeleverd van het uit enig misdrijf afkomstig zijn van het geld. Wel is volgens het hof sprake van een vermoeden van witwassen. Daarbij heeft het hof een vijftal feiten en omstandigheden betrokken, te weten (i) het door tien verdachten, behorende tot één en dezelfde familie, en een Stichting, bestuurd door drie leden van die familie, aanschaffen van een groot aantal panden – vanaf 1984 zeventien stuks – terwijl niemand van de familie een betaalde baan heeft, (ii) de door een aantal van de familieleden genoten uitkering welke niet in verhouding staat tot het benodigde vermogen voor de aankoop van die panden, (iii) het grote aantal panden dat (grotendeels) contant is betaald, (iv) dat sprake is van geen dan wel een relatief beperkte hypothecaire lening en (v) de contante betalingen telkens onder de grens van € 10.000,- liggen. Ook heeft het hof ter staving van dit vermoeden van witwassen betrokken dat blijkens het rapport kasopstelling er een verschil van (afgerond) € 2.002.168,- is geconstateerd tussen de contante uitgaven en de legale contante inkomsten van de familie over de periode van 1 januari 2005 tot 3 april 2012.

De door de verdediging aangedragen alternatieve bronfinanciering heeft het hof in het bestreden arrest als volgt samengevat. Door de verdediging wordt gesteld dat de aankoop door medeverdachte [betrokkene 9] in 2005 van het erfpachtrecht (van € 70.000,-) deels is gefinancierd door middel van een hypothecaire geldlening van verkoper [j-straat] van € 50.000,- en deels via een renteloze lening van de Zweedse Romavereniging [E] van € 27.000,-. Later is een deel van de hypothecaire schuld aan [j-straat] afgelost met behulp van (wederom) een lening van [E] van € 25.000,-. Bij de verkoop van het erfpachtrecht aan de verdachte in 2009 heeft verdachte de schuld van medeverdachte [betrokkene 9] aan [E] (die deze vordering op [betrokkene 9] had overgenomen van [E] ) overgenomen, evenals de restschuld aan de hypothecair schuldeiser [j-straat] .

Het middel mist derhalve feitelijke grondslag voor zover wordt gesteld dat de bronfinanciering van het erfpachtrecht is gelegen in de schadevergoeding die van de [H] is ontvangen in verband met de waardevermindering door parkeeroverlast van het pand aan de [b-straat 2] .1.Daarbij merk ik op dat het arrest ook expliciet als oordeel van het hof inhoudt dat uit het dossier niet valt af te leiden dat het geld van de schadevergoeding van de [H] daadwerkelijk zou zijn aangewend voor de aflossing van de hypothecaire geldlening van [j-straat] . De bronfinanciering is daarentegen gelegen in renteloze leningen van [E] . Over die bronfinanciering heeft het hof geoordeeld dat mede op grond van het nadere door het Openbaar Ministerie verrichte onderzoek met voldoende mate van zekerheid kan worden uitgesloten dat de aan medeverdachte [betrokkene 9] ten behoeve van de financiering van de [g-straat 1] verstrekte gelden sprake is van een legale herkomst. Daaraan verbindt het hof de conclusie dat een criminele herkomst als enige aanvaardbare verklaring van de waargenomen feiten en omstandigheden kan gelden. Het daarop voortbouwende oordeel dat ook ter zake de aankoop door de verdachte in 2009 een legale herkomst van de financiering mag worden uitgesloten, nu deze financieringsconstructie teruggrijpt op de financiering door medeverdachte [betrokkene 9] in 2005, en zodoende sprake is van “witwassen”, geeft niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is evenmin onbegrijpelijk.

Het middel faalt.

Het middel klaagt dat het oordeel van het hof dat sprake is van gewoontewitwassen als bedoeld in art. 420ter, eerste lid, Sr blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting, althans onbegrijpelijk is.

Het bestreden arrest houdt, voor zover van belang, het volgende in:

“3.6 Gewoontewitwassen?

Het in artikel 420ter lid 1 Sr opgenomen delict ‘gewoontewitwassen’ is de specialis van het generalis witwas-artikel 420bis Sr. Blijkens de wetsgeschiedenis is sprake van een gewoonte bij een pluraliteit van feiten die niet slechts toevallig op elkaar volgen, maar onderling in zeker verband staan, zowel voor wat betreft de objectieve aard van de feiten als voor wat betreft de subjectieve gerichtheid van de dader, zijnde de neiging van de dader om het feit steeds weer te begaan.

Het hof acht bewezen dat verdachte, ten aanzien waarvan zich gedurende een langere periode meermalen schuldig heeft gemaakt aan witwassen. Gelet op de duur en de frequentie van de witwashandelingen, is naar het oordeel van het hof sprake van gewoontewitwassen in de hiervoor bedoelde zin.”

In de toelichting op het middel wordt geklaagd dat het hof voor een bewezenverklaring van gewoontewitwassen voldoende lijkt te vinden dat wordt vastgesteld dat de verdachte zich gedurende een langere periode heeft schuldig gemaakt aan witwassen en dat met het oog daarop slechts gekeken hoeft te worden naar de duur en de frequentie van de witwashandelingen. Volgens de steller van het middel is een dergelijke beoordeling te kort door de bocht. Het in een periode van ruim 7 jaren een aantal keer in ontvangst nemen en op de bank zetten van contante bedragen en betrokkenheid bij een onroerende zaaks transactie zouden niet duiden op een “gewoonte” in de zin van art. 420ter, eerste lid, Sr. Het zou hier om incidentele gebeurtenissen gaan en niet om een patroon waarin een “gewoonte” kan worden herkend. Betoogd wordt dat het hof in de bewijsvoering met geen woord is ingegaan op het in deze van toepassing zijnde objectieve vereiste (het verband tussen de feiten) en subjectieve vereiste (de psychische gerichtheid en de neiging om telkens weer zo’n feit te begaan).3.Het storten van geld op een bankrekening en het aankopen van woningen c.q. het gebruik van die woningen zijn volgens de steller van het middel gedragingen die - wat de aard van de feiten betreft - volkomen los van elkaar staan. Het aankopen van een erfpachtrecht en het gebruiken daarvan ziet op het voorzien in een eerste levensbehoefte (het hebben van een dak boven je hoofd), terwijl het storten van geld daar niet in de eerste plaats op ziet. Volgens de steller van het middel had het hof een objectief verband tussen de verschillende gedragingen moeten vaststellen. Het bestreden arrest zou voorts niets inhouden waaruit de neiging van de verdachte om telkens weer zo’n feit te begaan kan worden afgeleid. Volgens de steller van het middel heeft het hof hierdoor de mogelijkheid laten bestaan dat de feiten slechts toevallig op elkaar volgen, terwijl de lange duur en de geringe frequentie aanwijzingen zijn voor het feit dat er geen sprake is geweest van een ‘gewoonte’.

Blijkens het bestreden arrest heeft het hof voor de vraag of in het onderhavige geval sprake is van gewoontewitwassen als bedoeld in art. 420ter lid 1 Sr aansluiting gezocht bij de beoordelingsmaatstaf die in de wetsgeschiedenis van art. 420ter Sr wordt genoemd.

Art. 420ter Sr is ingevoerd bij Wet van 6 december 2001 tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht en enkele andere wetten in verband met de strafbaarstelling van het witwassen van opbrengsten van misdrijven (Stb. 2001/606) en in werking getreden op 14 december 2001. Over de betekenis van het “gewoonte maken van witwassen” houden de Handelingen, voor zover hier van belang, het volgende in:

“Vervolgens maak ik een opmerking over de term ’’gewoonte maken van witwassen’’. Dat lijkt mij geen juridische term. Ik zou dan ook liever spreken over ’’het stelselmatig gebruikmaken van witwassen’’, tenzij de minister iets anders bedoelt dan dit impliceert. Ik hoor graag of de minister aan deze term een breder juridisch gevolg geeft, dan uit de letterlijke betekenis blijkt.(…)Wat betekent ’’gewoonte maken van witwassen’’? Dit is een vaste terminologie in het Wetboek van Strafrecht. Het betekent een herhaling van feiten, waaruit de subjectieve neiging van de dader blijkt om dit feit steeds weer te begaan. Denk bijvoorbeeld aan de houder van een wisselkantoor, die regelmatig witwast.”4.

De nota naar aanleiding van het verslag5., houdt voorts, voor zover van belang, de volgende reactie van de Minister in:

“Deze leden vragen tot slot wanneer er volgens de regering sprake is van een gewoonte met betrekking tot het plegen van witwassen. Hoeveel keer is een gewoonte? Onder «gewoonte» pleegt de rechtspraak te verstaan: een pluraliteit van feiten die niet slechts toevallig op elkaar volgen, maar onderling in zeker verband staan, zowel wat betreft de (objectieve) aard van de feiten als wat betreft de (subjectieve) gerichtheid van de dader: de neiging van de dader om het feit steeds weer te begaan (vgl. de standaard-interpretatie van het begrip «gewoonte», gegeven in aantekening 11 op artikel 250 van het Wetboek van Strafrecht, in T. J. Noyon, G. E. Langemeijer en J. Remmelink, Het Wetboek van Strafrecht, supplement 91, p. 773). Hoe vaak een feit moet worden begaan om van een gewoonte te kunnen spreken valt niet precies te zeggen, zij het dat dit meer dan eenmaal moet zijn. Doorslaggevend is echter dat uit de opeenvolging van feiten het genoemde verband kan worden afgeleid.”

Dat het hof in het bestreden arrest aansluiting zoekt bij de wetsgeschiedenis van art. 420ter Sr verbaast niet, omdat ten tijde van het wijzen van het bestreden arrest in de jurisprudentie van de Hoge Raad nog geen toetsingsmaatstaf voor dit specifieke delict was ontwikkeld.

In zijn arrest van 23 november 2021, ECLI:NL:HR:2021:1702 heeft de Hoge Raad algemene beschouwingen gewijd aan het begrip “gewoonte” als bedoeld in art. 420ter lid 1 Sr. Genoemd arrest houdt daaromtrent het volgende in:

“3.3.2 De tenlastelegging (…) is toegesneden op artikel 420ter lid 1 Sr in verbinding met artikel 420bis lid 1 Sr. Daarom moet worden aangenomen dat het in de tenlastelegging en de bewezenverklaring voorkomende woord “gewoonte” is gebruikt in de betekenis die dat woord heeft in artikel 420ter lid 1 Sr.

Bij de beoordeling van het cassatiemiddel moet het volgende worden vooropgesteld. Het maken van een “gewoonte” fungeert soms als wettelijke strafverzwaringsgrond, in de vorm van een extra bestanddeel of als bijzondere strafbepaling. Of een meervoud aan gedragingen kan worden gekwalificeerd als het maken van een “gewoonte”, hangt af van de concrete omstandigheden van het geval. Daarbij kan onder meer betekenis toekomen aan de aard van de gedragingen en de omstandigheden waaronder deze zijn verricht, alsmede aan het aantal gedragingen en het tijdsbestek waarbinnen deze zich hebben afgespeeld. Daarbij geldt niet de eis dat wordt vastgesteld dat de verdachte ‘de neiging’ had om telkens weer zich schuldig te maken aan het misdrijf (vgl. HR 18 mei 2021, ECLI:NL:HR:2021:734), of dat die gedragingen zich met een bepaalde minimumfrequentie hebben voorgedaan.

3.4.2

Het maken van een gewoonte van het misdrijf moet worden tenlastegelegd en bewezenverklaard, wil daaraan het wettelijke strafverzwarende gevolg zijn verbonden. In de tenlastelegging komt aan de term “gewoonte” voldoende feitelijke betekenis toe (vgl. HR 30 juni 2015, ECLI:NL:HR:2015:1770). Als wordt bewezenverklaard dat de verdachte van het plegen van het misdrijf een gewoonte heeft gemaakt, moet ook dit onderdeel van de bewezenverklaring uit de bewijsvoering kunnen worden afgeleid.”6.

Anders dan de steller van het middel - die ten tijde van het indienen van de schriftuur7.ook niet bekend kon zijn met deze rechtspraak - betoogt, behoeft dus niet te worden vastgesteld dat de verdachte ‘de neiging’ had om telkens weer zich schuldig te maken aan het misdrijf.8.Bij een “gewoonte” moet het gaan om een meervoud van gedragingen, waarbij onder meer betekenis kan toekomen aan de aard van de gedragingen, de omstandigheden waaronder deze zijn verricht, het aantal gedragingen en het tijdsbestek waarbinnen deze zijn verricht.

Het hof heeft bewezenverklaard dat de verdachte in de periode van 30 juli 2009 tot en met 20 maart 2012 (telkens) geldbedragen tot een totaalbedrag van € 17.610,00 in ontvangst heeft genomen en giraal heeft omgezet door contante stortingen op zijn eigen rekening (ABN AMRO [007] ). Ook heeft het hof bewezenverklaard dat de verdachte tezamen en in vereniging met een ander of anderen op 20 april 2009 het recht van erfpacht betreffende een (camping) winkel op het recreatieterrein [G] , staande en gelegen aan de [g-straat 1] te [plaats ] , heeft aangekocht en op naam verkregen en in de periode van 20 april 2009 tot en met 3 april 2012 het gebruik heeft genoten van genoemd recht van erfpacht.

In het onderhavige geval heeft het hof derhalve, naast het verwerven van het erfpachtrecht en het genieten van het gebruik ervan, vastgesteld dat sprake is geweest van stortingen van in totaal een aanzienlijk bedrag. Uit de gebezigde bewijsmiddelen blijkt dat het om een pluraliteit van stortingen gaat.9.Dat de verdachte in dit geval een “gewoonte” heeft gemaakt van het plegen van witwassen geeft mijns inziens niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk.10.

Het middel faalt.

Het middel klaagt over de motivering van het onder 2 bewezenverklaarde, in het bijzonder wat betreft het opzet op de valsheid en het oogmerk tot misleiding.

Ten laste van de verdachte is onder 2 bewezenverklaard dat:

“hij op tijdstippen in de periode van 1 januari 2002 tot en met 3 april 2012 in Nederland en/of in Zweden tezamen en in vereniging met anderen telkens een geschrift dat bestemd was om tot bewijs van enig feit te dienen, valselijk heeft opgemaakt, immers hebben verdachte en zijn mededaders in strijd met de waarheid het navolgende geschrift opgemaakt en/of doen opmaken:

- een geschrift opgesteld in de Zweedse taal gedateerd 14-4-2009, inhoudende een overeenkomst tussen [betrokkene 18] als voorzitter van [E] en [verdachte] waarbij wordt overeengekomen:

• dat [verdachte] de schulden van [betrokkene 9] aan [E] overneemt in verband met de aankoop van de zaak van [betrokkene 9] die zij middels een renteloze lening heeft gekocht;

• dat [verdachte] verplicht is het vastgoed [g-straat 1] te [plaats ] te beheren, onderhouden en verzorgen;

• bij verkoop en geen aankoop van een nieuw vastgoed [verdachte] verplicht is alle inkomsten van de verkoop van het vastgoed over te maken aan de [E] .

Getekend op 14 april 2009 te [plaats ] door [betrokkene 18] en [verdachte] ;

zulks met het oogmerk om die geschriften als echt en onvervalst te gebruiken en/of door anderen te doen gebruiken”

Het bestreden arrest houdt, voor zover van belang, het volgende in:

“2.4 Valsheid in geschrift-specifieke verweren

(…)

Geen opzet c.q. oogmerk tot misleiding

Bij verdachten was geen oogmerk tot misleiding aanwezig. De familie heeft de schriftelijke bescheiden juist opgemaakt om te voldoen aan de Nederlandse wetgeving. Hiertoe werd zij van verschillende kanten geadviseerd. Van belang is tevens dat voorwaardelijk opzet op dit punt ontoereikend is.

Gesteld wordt voorts dat [mededader 1] , [mededader 7] , [mededader 9] , [verdachte] , [betrokkene 9] en [mededader 8] vanuit hun positie als kind en/of vrouw geen wetenschap hadden van de valse inhoud van de documenten. Van een oogmerk tot misleiding is derhalve geen sprake.

Voorts is geen sprake van oogmerk tot misleiding, nu de Belastingdienst bekend was met de veronderstelde valsheid van de in de tenlastelegging genoemde geschriften, zodat zij niet misleid kon worden.

(…)

Beoordelingskader valsheid in geschrift

(…)

Voorts moet dit geschrift zijn opgemaakt met 4) het oogmerk om als echt en onvervalst te gebruiken of door anderen te doen gebruiken. Het in artikel 225 eerste lid van het Wetboek van Strafrecht bedoelde oogmerk ziet slechts op het gebruik van het valse of vervalste geschrift en niet op de valsheid zelf(vgl. HR 23 april 1996, DD 96280 en HR 12 mei 1998, ECLI:NL:HR:1998:ZD1033, NJ 1998/694). Het oogmerk ziet daarmee op de misleiding en niet op de bevoordeling of benadeling. Dit oogmerk behelst doelbewustheid met betrekking tot het gebruiken of het doen gebruiken van het valse c.q. vervalste geschrift als echt en onvervalst. Met andere woorden: had de verdachte de bedoeling het desbetreffende geschrift te (doen) gebruiken? Deze doelbewustheid behelst minst genomen zekerheids- of noodzakelijkheidsbewustzijn. Voorwaardelijk opzet is niet toereikend (vgl. HR 15 juni 1982, ECLI:NL:HR:1982:AC4197 en HR 25 oktober 1983, ECLI:NL:HR: 1983:AC8151).

(…)

[g-straat 1] te [plaats ]

(…)

3.5.5.5 Met betrekking tot feit 2: valsheid in geschrift (tenlastegelegd bij [mededader 2] , [mededader 3] , [mededader 4] , [mededader 6] , [verdachte] (met betrekking tot de overeenkomst/verklaring van 14 april 2009) en [betrokkene 9] (met betrekking tot de overeenkomst van 3 oktober 2005 en de verklaring van 1 juni 2007))

De aan verdachten verweten valsheid heeft betrekking op vier documenten, te weten:

1. de overeenkomst van 3 oktober 2005 tussen [betrokkene 18] namens [E] en [betrokkene 9] ter zake van de geldlening van € 25.000,00 ten behoeve van de (gedeeltelijke) aflossing van de hypothecaire lening aan [j-straat] ;

2. de door [betrokkene 18] en [betrokkene 9] ondertekende verklaring van 1 juni 2007 betreffende de overdracht van schulden en verplichtingen van [betrokkene 9] aan [E] ;

3. de verklaring van [betrokkene 18] van 14 april 2009, waarin [betrokkene 18] verklaart dat [betrokkene 9] het pand aan de [g-straat 1] overdraagt aan [verdachte] en voldaan heeft aan haar verplichtingen betreffende het pand overeenkomstig de eerdere overeenkomst;

4. de overeenkomst van 14 april 2009 tussen [betrokkene 18] namens [E] en [verdachte] , waarbij [verdachte] in verband met de aankoop van de [g-straat 1] de verplichtingen van [betrokkene 9] overneemt.

Hetgeen het hof hiervoor heeft overwogen met betrekking tot het witwassen brengt op zichzelf reeds met zich dat deze vier documenten, die in relatie staan tot de aan-/verkoop en financiering van de [g-straat 1] , vals zijn voor zover die stukken een legale herkomst suggereren van de gelden waarmee dit onroerend goed is gefinancierd. Het hof overweegt ten overvloede dat daarnaast, naar aanleiding van het onderzoek naar deze en andere aangetroffen (digitale) documenten, nog de volgende kanttekeningen zijn te plaatsen.

Zo zijn bij de doorzoeking van de woning aan de [d-straat 1] te [plaats ] een tiental documenten aangetroffen in een mapje met opschrift ‘verzonden uit Zweden’; negen documenten waren in de Zweedse taal gesteld, het tiende document betrof een Nederlandse vertaling van één van deze documenten. Drie van de documenten waren (vermoedelijk) kopieën van de hiervoor vermelde overeenkomsten van 3 oktober 2005, 1 juni 2007 en 14 april 2009. Uit een technisch forensisch onderzoek naar deze documenten kwam naar voren dat op diverse documenten een doordrukschrift zichtbaar was met betrekking tot gezette handtekeningen van leden van de familie [verdachte] . Op basis van het waargenomen doordrukschrift kon worden vastgesteld in welke volgorde de documenten waren getekend.

Gelet op deze volgorde kan, in combinatie met de respectievelijke data vermeld in de betreffende documenten, worden geconcludeerd dat de drie genoemde documenten zijn geantedateerd. Tevens werd tijdens deze doorzoeking een zevental doorlopend genummerde Nederlandstalige (concept)teksten aangetroffen van overeenkomsten. Deze teksten waren in 2008 door vertaalbureau [I] vertaald van het Nederlands naar het Zweeds. Volgens getuige [betrokkene 4] zijn deze stukken door de [familie] in het Nederlands aangeleverd en doorgestuurd naar de vertaler. Op verzoek van [mededader 3] is de Nederlandse tekst en de Zweedse vertaling op dezelfde bladzijde opgenomen. De concepten genummerd 4 en 5 hebben gezien de inhoud betrekking op [betrokkene 9] en de [g-straat 1] . Concept 4 heeft gezien de inhoud betrekking op de overeenkomst met betrekking tot de geldlening van € 25.000,00 d.d. 3 oktober 2005, zij het dat in het concept de gelden niet afkomstig zijn van een inzameling maar van de door [H] Supermarkten betaalde schadevergoeding. De omstandigheid dat de concepten doorlopend zijn genummerd en in oktober 2008 zijn aangeboden ter vertaling naar het Zweeds leveren een bevestiging op van het vermoeden dat de overeenkomst van 3 oktober 2005 is geantedateerd.

3.5.5.6 Bewijsoverweging met betrekking tot de betrokkenheid van [mededader 4] bij voornoemde overeenkomsten en bij de eenzijdige verklaring van [betrokkene 18] van 14 april 2009

Gelijk eerder overwogen heeft [mededader 4] verklaard dat hij alle overeenkomsten voor zijn kinderen heeft geregeld. De vastlegging van afspraken op schrift gebeurde uitsluitend ten behoeve van [naam] ; in de Roma-cultuur is het niet nodig om afspraken vast te leggen. [mededader 4] bepaalde wat er op papier moest komen. Omdat [betrokkene 9] niet langer huizen op haar naam wilde hebben en vrij wilde komen van de stichtingen en de Romagemeenschap heeft [mededader 4] geregeld dat [verdachte] de [g-straat 1] op naam kreeg en alle schulden van [betrokkene 9] overnam. Tegen deze achtergrond acht het hof bewezen dat [mededader 4] instructie heeft gegeven aan [betrokkene 18] tot het opstellen van de (valse) verklaring van 14 april 2009, inhoudende dat [betrokkene 9] van al haar verplichtingen jegens [E] was ontslagen.

3.5.5.7 Verweren valsheid in geschrift

Door de verdediging is aangevoerd dat het enkel antedateren van de stukken nog geen valsheid oplevert in de zin van artikel 225 Sr. Dit verweer moet worden verworpen, reeds omdat met het antedateren een onjuiste voorstelling van zaken wordt gepresenteerd, zeker indien dit antedateren ziet op een datum van drie jaar eerder, zoals bij de overeenkomst van 3 oktober 2005. Bovendien ligt aan dit verweer de premisse ten grondslag dat de stukken waar het om gaat voor het overige wél op waarheid berusten. Hiervoor is reeds overwogen dat de stukken ook overigens in strijd zijn met de waarheid.

Het verweer dat [verdachte] en [betrokkene 9] niet zouden hebben geweten dat de door hen ondertekende stukken op onwaarheid berustten wordt door het hof verworpen, reeds nu ook voor hen in ieder geval duidelijk moest zijn dat de stukken, gelet op de datering ervan, in strijd met de waarheid waren. Bovendien kan het niet anders dan dat zij, gelet op hetgeen het hof hiervoor heeft overwogen met betrekking tot hun betrokkenheid bij het witwassen, ook hebben geweten dat met de door hen ondertekende stukken ook overigens een onjuiste voorstelling van zaken werd gegeven. Gelet op de zelfverklaarde betrokkenheid van [mededader 4] bij de totstandkoming van deze stukken alsook de betrokkenheid van [betrokkene 18] is sprake van medeplegen.

Verder is nog betoogd dat geen sprake is van een oogmerk op misleiding. Dit verweer faalt reeds vanwege het enkele feit dat [mededader 4] zelf met zoveel woorden verklaarde dat het opstellen van schriftelijke stukken plaatsvond met het oog op het gebruik richting ‘ [naam] ’ die immers ‘bewijs’ wilden van afspraken die voor de Roma niet op papier hoefden te staan omdat het eenmaal gegeven woord voldoende was. Het opmaken van geschriften waarvan de inhoud - naar verdachte bekend is - in strijd is met de waarheid en die bestemd zijn voor derden brengt met zich dat hij zich bewust moet zijn geweest dat het gevolg dat die derden door de inhoud van die stukken misleid kunnen worden.

3.5.5.8 Rol [mededader 3]

Naar het oordeel van het hof was [mededader 3] ook betrokken bij dit onderdeel. Het hof verwijst daarbij naar hetgeen hierboven is overwogen ten aanzien van de rol van [mededader 3] . In aanvulling daarop overweegt het hof nog als volgt. De conceptdocumenten die tijdens de doorzoeking van de woning aan de [d-straat 1] zijn aangetroffen, waaronder document nummer 4 en 5 die betrekking hebben op de [g-straat 1] , zaten ook bij een factuur van Vertaalbureau [I] d.d. 31 oktober 2008. Uit de factuur van Vertaalbureau [I] van 31 oktober 2008 blijkt dat [mededader 3] op 27 oktober 2008 opdracht heeft gegeven om overeenkomsten van de Romagemeenschap van het Nederlands naar het Zweeds te vertalen. Volgens getuige [betrokkene 4] heeft hij van [mededader 3] begrepen dat de familie zelf de overeenkomsten opstelde en is op verzoek van [mededader 3] de betreffende Nederlandse tekst op dezelfde bladzijde als de Zweedse vertaling opgenomen. Uit een brief van notariskantoor [d-straat 2] d.d. 16 april 2009 blijkt dat de ontwerpakte van levering en het ontwerp van de hypotheekakte, alsmede het ontwerp van de schuldbekentenis van [verdachte] worden toegezonden aan [mededader 3] . Verder worden de afrekeningen van [verdachte] en [betrokkene 9] aan hem toegezonden en staat in de brief vermeld: 'ik verzoek u vriendelijk aan mij door te geven of ‘ [E] ’ of ‘ [B] ’ als schuldeiser in de schuldbekentenis moet worden opgenomen.’ Nu [mededader 3] verantwoordelijk was voor de vertaling van de conceptovereenkomsten/verklaringen van Nederlands naar Zweeds en wordt aangemerkt als de boekhouder van de familie die weet hoe alles gaat binnen de familie en één van de personen is die de beslissingen neemt binnen de familie en blijkens de brief van notariskantoor [d-straat 2] zich ook met de inhoud van de stukken bemoeide, is het hof van oordeel dat sprake is van een nauwe en bewuste samenwerking met betrekking tot het valselijk opmaken van de overeenkomsten/verklaringen 3 oktober 2005, 1 juni 2007 en 14 april 2009 (twee maal). Het hof acht daarom bewezen dat [mededader 3] dit feit mede heeft gepleegd.

3.5.5.9 Conclusie valsheid in geschrift

Het hof acht dit onderdeel van de tenlastelegging bewezen ten aanzien van:

- [mededader 4] en [mededader 3] , voor wat betreft alle vier de documenten;

- [betrokkene 9] , voor wat betreft de onder 1 en 2 genoemde documenten en

- [verdachte] , voor wat betreft het onder 4 genoemde document.

De overige verdachten dienen, bij gebreke van wettig en overtuigend bewijs van hun betrokkenheid ter zake, van dit onderdeel te worden vrijgesproken.”

In de toelichting op het middel wordt geklaagd dat uit de gebezigde bewijsmiddelen niet, althans onvoldoende, blijkt dat de verdachte opzet had op het vals opmaken van de overeenkomst en evenmin dat hij de intentie had om vals opgemaakte overeenkomsten als echt en onvervalst te gebruiken en/of door anderen te doen gebruiken. De in het bestreden arrest opgenomen bewijsoverwegingen zouden niet tot een ander oordeel dwingen.

Ik merk allereerst op dat de overwegingen van het hof met betrekking tot de valsheid in geschrift voortborduren op hetgeen het hof met betrekking tot het witwassen heeft overwogen, nu de opgestelde overeenkomst van 14 april 2009 betrekking heeft op een erfpachtrecht dat volgens het hof door de verdachte en zijn medeverdachte(n) is witgewassen. Volgens het hof brengt hetgeen in dat verband is overwogen op zichzelf reeds mee dat het gewraakte document van 14 april 2009, dat in relatie staat tot de aankoop en financiering van de [g-straat 1] , vals is voor zover dat stuk een legale herkomst suggereert van de gelden waarmee dit onroerend goed is aangeschaft. Tegen dit oordeel wordt in cassatie niet opgekomen.

Het hof heeft het verweer van de verdediging dat de verdachte niet zou hebben geweten dat de door hem ondertekende overeenkomst op onwaarheid berustte verworpen. Daarbij heeft het hof van belang geacht dat het voor de verdachte, gelet op de datering van de overeenkomst, duidelijk moet zijn geweest dat dit stuk in strijd met de waarheid was. Voorts heeft het hof de betrokkenheid van de verdachte bij het witwassen van belang geacht voor zijn oordeel dat het niet anders kan zijn dan dat de verdachte heeft geweten dat met het door hem ondertekende stuk ook overigens een onjuiste voorstelling van zaken werd gegeven.

Hoewel het hof aan het oogmerk tot misleiding van de verdachte geen aparte overwegingen heeft gewijd, meen ik dat in de bewijsvoering besloten ligt dat de verdachte en zijn medeverdachte de bedoeling hadden de desbetreffende overeenkomst - waarvan de verdachte wist dat deze een onjuiste voorstelling van zaken gaf - als echt en onvervalst te doen gebruiken. Daarbij neem ik in aanmerking dat door de verdediging in hoger beroep is gesteld dat het in de Roma gemeenschap van oudsher niet gewoon is om afspraken schriftelijk vast te leggen11.en medeverdachte [mededader 4] heeft verklaard dat de vastlegging van afspraken op schrift uitsluitend gebeurt ten behoeve van [naam] (niet-zigeuners).

Het middel faalt.